۲۸۲.امام على عليه السلام :ايمان ، چون نقطه سفيدى ، در دل آغاز مى شود . پس هر چه ايمان زيادتر شود ، آن سفيدى نيز زيادتر مى شود و چون ايمان كامل گردد ، تمام دل ، سفيد مى گردد .

۲۸۳.امام صادق عليه السلام :مؤمن ، دو گونه است : [يكى] مؤمنى كه به شروطى كه خداوند با او كرده است ، وفا مى كند . چنين مؤمنى ، با پيامبران و صدّيقان و شهيدان و شايستگان است ، و چه نيكو همدمانى هستند اينان! اين مؤمن ، كسى است كه شفاعت مى كند و خود نياز به شفاعت ندارد ؛ كسى است كه نه هراس هاى دنيا به او مى رسد و نه هراس هاى آخرت .
و [دوم ،] مؤمنى كه پايش مى لغزد . او مانند ساقه نازك گياه است كه به هر سو باد ، آن را خم كند ، خم مى شود . او كسى است كه هراس هاى دنيا و آخرت ، به وى مى رسند و برايش شفاعت مى شود و البتّه در مسير خير است .

۲۸۴.الكافىـ به نقل از ابو عمرو زبيرى ـ :به امام صادق عليه السلام گفتم : آيا ايمان درجات و مراتبى دارد كه مؤمنان با آنها نزد خدا ، بر يكديگر برترى داشته باشند؟
فرمود : «آرى» .
گفتم : رحمت خدا بر شما باد ! برايم توضيحش دهيد تا بدانم .
فرمود : «خداوند ، ميان مؤمنان مسابقه نهاد ، همان گونه كه در روز مسابقه ، اسبان را به مسابقه مى گذارند . سپس آنها را بر حسب درجه اى كه در پيش افتادن به سوى او ، به دست آوردند ، برترى بخشيد و هر يك از آنان را در درجه سبقتش قرار داد كه از حقّ او در آن درجه ، كاسته نمى شود . نه هيچ عقب افتاده اى بر جلو افتاده اى پيشى مى گيرد ، و نه هيچ كمترى بر آن كه برتر است . بدين سان ، پيشينيان اين امّت ، بر پسينيان آنان ، برترى دارند و اگر پيش گام در ايمان ، بر آن كه ديرتر ايمان آورده ، برترى نداشت ، آخر اين امّت ، در رديف اوّل آن جاى مى گرفت .
آرى ، اگر پيش گام در ايمان ، بر آن كه بعد ايمان آورده ، برترى نداشت ، آن
آخرين ها بر اوّلين ها پيشى مى گرفتند ؛ امّا به سبب درجات ايمان ، خداوند ، پيش گامان را مقدّم داشت و به سبب پس گامى در ايمان ، خداوند ، كوتاهى كنندگان را مؤخّر داشت ؛ زيرا در ميان مؤمنانِ پسين ، كسانى را مى بينيم كه پُرعمل تر از پيشينيان اند و نماز و روزه و حج و زكات و جهاد و انفاقشان ، از آنان بيشتر است . اگر نبود پيشينه هايى كه مؤمنان به واسطه آنها نزد خداوند ، يكى بر ديگرى برترى دارد ، پسينيان به سبب بسيارىِ عمل ، بر پيشينيان مقدّم مى بودند ؛ امّا خداوند عز و جل هرگز نخواسته است آن كه در آخرين درجات ايمان است ، به اوّلينِ آن برسد و كسى كه خدا در اين درجات ، او را پس داشته ، پيش داشته شود يا كسى كه خدا پيشش داشته ، پس داشته شود» .
گفتم : مرا از پيشى گرفتن به سوى ايمان ـ كه خداوند عز و جل مؤمنان را به آن فرا خوانده است ـ ، آگاه فرما .
امام صادق عليه السلام فرمود : «خداوند عز و جل فرموده است : «به سوى آمرزشى از سوى پروردگارتان و بهشتى كه پهناى آن ، چون پهناى آسمان و زمين است و براى كسانى آماده شده است كه به خدا و فرستادگان او ايمان آورده اند ، پيشى بگيريد» ، و فرموده است : «و پيش گامان ، مقدّم اند . آنان مقرّب اند» ، و فرموده است : «و پيش گامانِ نخستين از مهاجران و انصار ، و كسانى كه به نيكى از آنان پيروى كردند ، خدا از ايشان خشنود است و آنان [نيز] از او خشنودند» . در اين جا ، خداوند از مهاجران نخستين ، بر پايه پيش گامى شان آغاز نمود و در درجه دوم ، از انصار و در درجه سوم ، از پيروان نيكِ آنان ياد كرد . پس هر گروهى را بر حسب درجه و منزلتى كه نزد او دارند ، جاى داد .
سپس آنچه را كه خداوند عز و جل به سبب آن ، دوستانش را بر يكديگر برترى داده ، بيان كرد و فرمود : «اين پيامبران ، يكى از ايشان را بر ديگرى برترى داديم . در ميان آنان ، كسى بود كه خدا با او سخن گفت و درجات بعضى از آنان را بالا برد » تا آخر آيه . و فرموده است : «هر آينه ، بعضى از پيامبران را بر بعضى ديگر برترى داديم» ، و فرموده است : «بنگر كه چگونه برخى از ايشان را بر برخى ديگر برترى داديم ، و البتّه درجات آخرت ، بزرگ ترند و برترىِ آنها بيشتر است» ، و فرموده است : «ايشان نزد خداوند ، درجاتى دارند» ، و فرمود:
«و برترىِ هر صاحب فضلى را به وى مى دهد» ، و فرموده است : «آنان كه ايمان آوردند و هجرت كردند و در راه خدا ، با مال و جان خويش جهاد كردند ، نزد خداوند ، بلندپايه ترند» ، و فرموده است : «خدا جهاد كنندگان را بر جهاد نرفتگان ، به مزدى بزرگ ، برترى داده است ؛ به درجاتى از جانب خود و آمرزشى و رحمتى» ، و فرموده است : «از ميان شما ، آنان كه پيش از فتح [مكّه] ، انفاق كردند و رزميدند ، [با ديگران ]يكسان نيستند . آنان ، بلندپايه تر از كسانى هستند كه پس از فتح ، انفاق كردند و رزميدند» ، و فرموده است : «خدا كسانى از شما را كه ايمان آورده اند و كسانى را كه دانش داده شده اند ، درجاتى بالا مى برد» ، و فرموده است : «اين ، بدان سبب است كه به آنان در راه خدا ، تشنگى و خستگى و گرسنگى اى نرسد و پاى در جايى ننهند كه كافران را در خشم بَرَد ، و گزندى به دشمن نزنند ، مگر آن كه بدان سبب ، برايشان كار نيكى نوشته شود» ، و فرموده است : «و هر خوبى اى كه براى خود پيش فرستيد ، آن را نزد خدا مى يابيد» ، و فرموده است : «پس هر كه هم وزن ذرّه اى ، كار نيك كند ، آن را مى بيند و هر كس هم وزن ذرّه اى ، كار بد كند ، آن را مى بيند» . اين بود بيان درجات و مراتب ايمان در نزد خداوند عز و جل» .

۲۸۲.عنه عليه السلام :إنَّ الإِيمانَ يَبدَأُ لُمظَةً بَيضاءَ فِي القَلبِ ، فَكُلَّمَا ازدادَ الإِيمانُ عِظَما ازدادَ ذلِكَ البَياضُ ، فَإِذَا استُكمِلَ الإِيمانُ ابيَضَّ القَلبُ كُلُّهُ . ^۱

۲۸۳.الإمام الصادق عليه السلام :المُؤمِنُ مُؤمِنانِ : مُؤمِنٌ وَفى للّهِِ بِشُروطِهِ الَّتي شَرَطَها عَلَيهِ ، فَذلِكَ مَعَ النَّبِيّينَ وَالصِّدّيقينَ وَالشُّهَداءِ وَالصّالِحينَ وحَسُنَ اُولئِكَ رَفيقا ، وذلِكَ مَن يَشفَعُ ولا يُشفَعُ لَهُ ، وذلِكَ مِمَّن لا تُصيبُهُ أهوالُ الدُّنيا ولا أهوالُ الآخِرَةِ . ومُؤمِنٌ زَلَّت بِهِ قَدَمٌ، فَذلِكَ كَخامَةِ الزَّرعِ كَيفَما كَفَأَتهُ الرّيحُ انكَفَأَ ، وذلِكَ مِمَّن تُصيبُهُ أهوالُ الدُّنيا وَالآخِرَةِ ويُشفَعُ لَهُ، وهُوَ عَلى خَيرٍ. ^۲

۲۸۴.الكافي عن أبي عمرو الزبيري عن أبي عبد اللّه عليه السلام ، قال :قُلتُ لَهُ : إنَّ لِلإِيمانِ دَرَجاتٍ ومَنازِلَ ، يَتَفاضَلُ المُؤمِنونَ فيها عِندَ اللّهِ؟
قالَ : نَعَم . قُلتُ : صِفهُ لي رَحِمَكَ اللّهُ حَتّى أفهَمَهُ . قالَ : إنَّ اللّهَ سَبَّقَ بَينَ المُؤمِنينَ كَما يُسَبَّقُ بَينَ الخَيلِ يَومَ الرِّهانِ ، ثُمَّ فَضَّلَهُم عَلى دَرَجاتِهِم فِي السَّبقِ إلَيهِ ، فَجَعَلَ كُلَّ امرِىً مِنهُم عَلى دَرَجَةِ سَبقِهِ لا يَنقُصُهُ فيها مِن حَقِّهِ ، ولا يَتَقَدَّمُ مَسبوقٌ سابِقاً ، ولا مَفضولٌ فاضِلاً ، تَفاضَلَ بِذلِكَ أوائِلُ هذِهِ الاُمَّةِ وأواخِرُها ، ولَو لَم يَكُن لِلسّابِقِ إلَى الإِيمانِ فَضلٌ عَلَى المَسبوقِ إذاً لَلَحِقَ آخِرُ هذِهِ الاُمَّةِ أوَّلَها . نَعَم ولَتَقَدَّموهُم إذا لَم يَكُن لِمَن سَبَقَ إلَى الإِيمانِ الفَضلُ عَلى مَن أبطَأَ عَنهُ ، ولكِن بِدَرَجاتِ الإِيمانِ قَدَّمَ اللّهُ السّابِقينَ وبِالإِبطاءِ عَنِ الإِيمانِ أخَّرَ اللّهُ المُقَصِّرينَ ، لِأَنّا نَجِدُ مِنَ المُؤمِنينَ مِنَ الآخِرينَ مَن هُوَ أكثَرُ عَمَلاً مِنَ الأَوَّلينَ ، وأكثَرُهُم صَلاةً وصَوماً وحَجّاً وزَكاةً وجِهاداً وإنفاقاً ، ولَو لَم يَكُن سَوابِقُ يَفضُلُ بِهَا المُؤمِنونَ بَعضُهُم بَعضاً عِندَ اللّهِ لَكانَ الآخِرونَ بِكَثرَةِ العَمَلِ مُقَدَّمينَ عَلَى الأَوَّلينَ ، ولكِن أبَى اللّهُ عز و جل أن يُدرِكَ آخِرُ دَرَجاتِ الإِيمانِ أوَّلَها ، ويُقَدَّمَ فيها مَن أخَّرَ اللّهُ أو يُؤَخَّرَ فيها مَن قَدَّمَ اللّهُ .
قُلتُ : أخبِرني عَمّا نَدَبَ اللّهُ عز و جل المُؤمِنينَ إلَيهِ مِنَ الاِستِباقِ إلَى الإِيمانِ .
فَقالَ : قَولُ اللّهِ عز و جل : « سَابِقُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ»^۳ وقالَ : « السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُوْلَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ »^۴ وقالَ : « وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنصَارِ وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِىَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُواْ عَنْهُ »^۵ فَبَدَأَ بِالمُهاجِرينَ الأَوَّلينَ عَلى دَرَجَةِ سَبقِهِم ، ثُمَّ ثَنّى بِالأَنصارِ ثُمَّ ثَلَّثَ بِالتّابِعينَ لَهُم بِإِحسانٍ ، فَوَضَعَ كُلَّ قَومٍ عَلى قَدرِ دَرَجاتِهِم ومَنازِلِهِم عِندَهُ ثُمَّ ذَكَرَ ما فَضَّلَ اللّهُ عز و جلبِهِ أولِياءَهُ بَعضَهُم عَلى بَعضٍ فَقالَ عز و جل : «تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ مِّنْهُم مَّن كَلَّمَ اللَّهُ وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجَاتٍ» إلى آخِرِ الآيَةِ ^۶ ، وقالَ : « وَ لَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلَى بَعْضٍ »^۷ وقالَ : « انظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَ لَلْاخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجَاتٍ وَ أَكْبَرُ تَفْضِيلاً »^۸ وقالَ : « هُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ اللَّهِ »^۹ وقالَ :
« وَ يُؤْتِ كُلَّ ذِى فَضْلٍ فَضْلَهُ»^۱۰ وقالَ : « الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللَّهِ »^۱۱ وقالَ : «وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا * دَرَجَاتٍ مِّنْهُ وَمَغْفِرَةً وَرَحْمَةً»^۱۲ وقالَ : « لَا يَسْتَوِى مِنكُم مَّنْ أَنفَقَ مِن قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قَاتَلَ أُوْلَئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِّنَ الَّذِينَ أَنفَقُواْ مِن بَعْدُ وَ قَاتَلُواْ»^۱۳ وقالَ : « يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ »^۱۴ وقالَ : « ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لَا يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَ لَا نَصَبٌ وَ لَا مَخْمَصَةٌ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَ لَا يَطَئونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَ لَا يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَّيْلاً إِلَّا كُتِبَ لَهُم بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ »^۱۵ وقالَ : « وَ مَا تُقَدِّمُواْ لِأَنفُسِكُم مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ »^۱۶ وقالَ : « فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَ مَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ »^۱۷ فَهذا ذِكرُ دَرَجاتِ الإِيمانِ ومَنازِلِهِ عِندَ اللّهِ عز و جل . ^۱۸