29
دانشنامه قرآن و حديث 8

ايمان از اين دو عنصر تشكيل شده ، ايمان نيز قابل افزايش و كاهش است و بر اين اساس، اختلاف مراتب و درجات ايمان ، بديهى و غير قابل ترديد است .
آيات و احاديثى را كه در فصل ششم در اين خصوص وارد شده اند ، بدين سان مى توان جمع بندى كرد:
1 . آياتى از قرآن ، بر قابل افزايش بودن ايمان و نيز متفاوت بودن درجات مؤمنان دلالت دارند و همچنين احاديث اهل بيت عليهم السلام به پيروى از قرآن كريم ، با صراحت، اختلاف مراتب و درجات ايمان را تأييد مى كنند . بنا بر اين ، آنچه از ابو حنيفه و امام الحرمين و امثال آنها نقل شده ـ كه ايمان ، افزايش و كاهش پذير نيست ـ ، سخنى سست و فاقد ارزش است . ۱
2 . كمترين درجه ايمان ، شناخت توحيد و نبوّت و امامت و التزام عملى به اين اصول سه گانه است . ۲
3 . مؤمن ، در اوج التزام عملى به باورهاى دينى ، به مرتبه تقوا صعود مى كند و در اوج مراتب تقوا ، به مرتبه يقين مى رسد و در اين مرحله ، حقايق غيبى براى وى آشكار مى گردد و ايمانِ علمى او به شهود قلبى ارتقا مى يابد .
4 . تنها راه صحيح سير و سلوك و ارتقا به مراتب بالاى ايمان و دستيابى به قلّه يقين ، تلاش براى آراستن جان به اخلاق نيكو و اعمال صالح است .
5 . دعوت انسان ها به درجات بالاى ايمان و صعود به قلّه يقين ، بدون در نظر گرفتن ظرفيت و استعداد مخاطب ، خطرناك است و چه بسا سبب انحراف وى از مسير ايمان گردد .

1.ر . ك : الميزان في تفسير القرآن : ج ۱۸ ص ۲۵۹ .

2.ر . ك : همين دانش نامه : ج ۶ ص ۳۱۱ (امامت / شناخت امام) .


دانشنامه قرآن و حديث 8
28

ايمان پايدار ، ايمانى است كه براى هميشه ، همراه انسان است و ايمان «مُستَقَرّ» ناميده مى شود ، و ايمان ناپايدار ، ايمانى است كه پس از مدّتى ، از انسان جدا مى گردد و از اين رو ، «مستَوْدَع» ۱ نام دارد ، بدين معنا كه گوهر ايمان ، مدّتى به صورت امانت ، در اختيار اوست ، امّا به دليل اين كه نمى تواند از آن خوب پاسدارى كند ، آن را از دست مى دهد .
با تأمّل در اين نكته ، يك راز مهمّ سياسى و تاريخى گشوده مى شود كه چگونه در تاريخ اسلام ، افرادى مؤمن و فداكار ، پس از مدّتى به اسلام حقيقى پشت كردند و بلكه در برابر آن و حاميان واقعىِ اسلام صف كشيدند .
از نگاهِ احاديث اهل بيت عليهم السلام ، عوامل پايدارى ايمان ، عبارت اند از: وَرَع ، هماهنگى گفتار و كردار ، استقامت در پيمودن راه حق ، كردار نيك ، يارى رساندن به بينوايان ، و استمداد از خداوند متعال .
آفات ايمان نيز كه موجب ناپايدارىِ آن مى گردند ، عبارت اند از: شرك ، بدعت ، غُلُو ، لجاجت در برابر حق ، ترك تمسّك به ولايت اهل بيت عليهم السلام ، افشا كردن اسرار آنان ، دروغ بستن به آنان ، حلال دانستن محرّمات الهى ، بى تابى ، بى شرمى ، حسد ، آزار رساندن به اهل ايمان و يادداشت كردن لغزش هاى آنان ، آزار رساندن به همسايه و به طور كلّى ، هر نوع گناهى .

ده . مراتب ايمان

پيش از اين ، روشن شد كه ايمان ، عبارت است از معرفت و باور قلبىِ همراه با التزام عملى ، و با عنايت به اين كه هم علم ، قابل افزايش و كاهش است و هم عمل ، و

1.تعبير «مستقر» و «مستودع» ، از آيه ۹۸ از سوره انعام گرفته شده و رواياتى كه اين آيه را بر ايمان پايدار و ناپايدار تطبيق كرده اند، ظاهرا تأويل آيه را بيان كرده اند ، نه تفسير آن را.

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 8
    سایر پدیدآورندگان :
    مسعودي،عبدالهادي؛طباطبايي،سيد محمد کاظم؛افقي،رسول؛موسوي،سيد رسول؛شيخي،حميد رضا
    تعداد جلد :
    16
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 188879
صفحه از 545
پرینت  ارسال به