امام علی علیه السلام
اللّهُمَّ إنَّكَ تَعلَمُ أنَّهُ لَم يَكُنِ الَّذي كانَ مِنّا مُنافَسَةً في سُلطانٍ ، ولَا التِماسَ شَيءٍ مِن فُضولِ الحُطامِ ، ولكِن لِنَرُدَّ المَعالِمَ مِن دينِكَ، ونُظهِرَ الإِصلاحَ في بِلادِكَ، فَيَأمَنَ المَظلومونَ مِن عِبادِكَ ، وتُقامَ المُعَطَّلَةُ مِن حُدودِكَ .
بار خدايا ! تو مىدانى كه آنچه از ما سر زد، از سرِ قدرتطلبى، يا به دست آوردن چيزى از متاع بىارزش دنيا نبود؛ بلكه براى اين بود كه نشانههاى دينت را بازگردانيم و در شهرهايت، آبادانى پديدار سازيم تا بندگان ستمديدهات در امنيّت باشند و احكام بر زمين ماندهات بر پا شوند.
نهج البلاغة: الخطبة 131
عامل به گفتار
كان يَفْعَلُ مَا يَقُولُ وَ يَفْعَلُ مَا لَا يَقُولُ
ترجمه و شرح
«[برادرم] بدانچه میگفت عمل میکرد و به آنچه نمیگفت نیز عامل بود».
از جملۀ نخست امام حسن علیه السلام در این عبارت، دو آیۀ نورانی از سورۀ صف به ذهن متبادر میشود. آیهای که به نظر میرسد با لحن گلهگذارانه، مؤمنان را خطاب کرده و میفرماید:
(يَأَيهُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ كبرَُ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفْعَلُونَ)؛ «اى اهل ايمان، چرا سخنى مىگوييد كه بدان عمل نمىكنيد؟ اين كار، سخت خدا را به غضب مىآورد».۱
اما جملۀ دوم ـ امام حسن علیه السلام که فرموده است: «وَ يَفْعَلُ مَا لَا يَقُولُ» معنایی فراتر از جملۀ نخست دارد. امام حسن علیه السلام در این جمله در توصیف برادر خود میگوید که او حتی به بسیاری از فضایل اخلاقی و رفتارهای پسندیده، که دیگران را به آنها توصیه نمیکرد، عامل بود؛ یعنی بیشتر از آنچه به دیگران توصیه میکرد، خودش را به اعمال و رفتار نیک وامیداشت. این ویژگی، همان صفت مؤمنان شاخص است و دقیقاً با صفت منافقان در تعارض است. بهعبارتدیگر، کسی که به آنچه میگوید عمل نمیکند، ظاهرش را به امور اخلاقی و دینی میآراید؛ اما در باطن به آن امور اعتقادی ندارد و بهتر از آنچه هست خود را در نظر دیگران میآراید، منافق است و هرگز به درجۀ ایمان نخواهد رسید تا به افتخار برادری با حجت خدا نایل آید. به این جملة امیرالمؤمنین علیه السلام توجه کنید:
أظهَرُ النّاسِ نِفاقا مَن أمَرَ بالطاعَةِ و لَم يَعمَلْ بها، و نَهى عنِ المَعصيَةِ و لَم يَنتَهِ عنها؛۲«آشكارترين منافق كسى است كه دیگران را به اطاعت [از خدا] فراخواند و خود بدان عمل نكند و از معصيت بازدارد و خود از آن بازنايستد».
1.. صف: ۲ ـ ۳.
2.. منتخب میزان الحکمة: ج۲ ص۱۰۱۲ ح۶۲۲۴.