فراوانى در وجود انسان براى آشنايى با آفريدگار جهان هست كه انسان نمى تواند حقيقتا خودشناس ، امّا خداناشناس باشد .

اقسام احاديث دعوت به خودشناسى

احاديث اسلامى ، با الهام گرفتن از قرآن ، فراوان بر خودشناسى تأكيد دارند . اين احاديث را مى توان به چهار دسته تقسيم كرد :

1 . ارزش خودشناسى

دسته اوّل ، احاديثى هستند كه خودشناسى را با ارزش ترينِ شناخت ها معرّفى مى كنند ، مانند آنچه از امام على عليه السلام روايت شده است كه :
أَفضَلُ المَعرِفَةِ مَعرِفَةُ الإِنسانِ نَفسَهُ . ¹
برترين شناخت ، خودشناسى است . المَعرِفَةُ بِالنَّفسِ أَنفَعُ المَعرِفَتَينِ . ²
سودمندترينِ دو شناخت ، خودشناسى است . أَفضَلُ الحِكمَةِ مَعرِفَةُ الإِنسانِ نَفسَهُ . ³
برترين حكمت ، خودشناسى است . غايَةُ المَعرِفَةِ أَن يَعرِفَ المَرءُ نَفسَهُ . ⁴
نهايت شناخت ، خودشناسى است . مَعرِفَةُ النَّفسِ أنفَعُ المَعارِفِ . ⁵

بحثى درباره نقش خودشناسى در خداشناسى

از نگاه قرآن كريم ، در آفرينش انسان ، نشانه ها و دلايل روشنى براى خداشناسى وجود دارد كه هر كس اهل لجاجت نباشد و بخواهد از راه دليل و برهان ، حقايق هستى را بپذيرد ، مى تواند با دقّت در حكمت هاى وجودِ خود ، با آفريدگار جهان و حقيقة الحقايق ، آشنا شود :
«وَ فِى خَلْقِكُمْ وَ مَا يَبُثُّ مِن دَابَّةٍ ءَايَاتٌ لِّقَوْمٍ يُوقِنُونَ .^۱
و در آفرينش شما و جنبندگانى كه پراكنده اند ، نشانه هايى براى يقين داران است » .
«وَ فِى الْأَرْضِ ءَايَاتٌ لِّلْمُوقِنِينَ * وَ فِى أَنفُسِكُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ .^۲
و در زمين ، نشانه هايى براى يقين داران است و در خود شما . مگر نمى بينيد؟» .
«سَنُرِيهِمْ ءَايَاتِنَا فِى الْأَفَاقِ وَ فِى أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ .^۳
به زودى ، نشانه هاى خود در كرانه ها[ى هستى] و در خودشان را به آنان نشان خواهيم داد تا برايشان روشن شود كه او حق است» .
اين آيات ، تصريح مى كنند كه نه يك دليل و نشان ، بلكه دليل ها و نشانه هاى