ولى به نظر مى رسد كه براى تبيين دقيق مقصود از آن ، توجّه به سه نكته ضرورى است :
1 . تأمّل در آياتى كه اين حديث شريف ، ناظر به آنهاست ؛
2 . ملاحظه احاديثى كه به منزله شرح اين حديث ، شمرده مى شوند ؛
3 . مراجعه به فهم اصحاب امامان در مفهوم خودشناسى .
بررسى آنچه در باره معانى حديث مذكور گفته شده ، نشان مى دهد كه نكاتى كه بدانها اشارت رفت ، يا مورد توجّه نبوده و يا كمتر مورد عنايت قرار گرفته اند .
چهار . روشن ترين معناى حديث
مقتضاى دقّت در آياتى كه انسان را براى خداشناسى به خودشناسى دعوت مى نمايند و مجموع احاديثى كه مفسّر و مبيّن آنهاست و همچنين مراجعه به فهم برخى از اصحاب سخن شناس اهل بيت عليهم السلام ، اين است كه روشن ترين معناى حديث ، دعوت به خودشناسى و تدبّر در حكمت هايى است كه در خلقت انسان به كار رفته و حاكى از علم و قدرت بى نهايت آفريدگار اوست .
اين حكمت ها كه در متن قرآن و احاديث اسلامى تشريح شده اند ، عبارت اند از : چگونگىِ آفرينش انسان از خاك ، چگونگى پيدايش انسان از نطفه ، تصوير جنين در رَحِم ، نفخ روح در جنين ، اختلاف زبان ها و رنگ ها ، تأمين غذاهاى مورد نياز بدن و ... كه در باب دوم از فصل پنجم ، به تفصيل بيان شده اند 1 و اين راه ، از آسان ترين راه هاى خداشناسى است . امام صادق عليه السلام در تبيين اين راه ، آيات حكمت و آثار صنع در وجود انسان را بدين گونه جمع بندى فرموده است :
وَ العَجَبُ مِن مَخلوقٍ يَزعُمُ أَنَّ اللّهَ يَخفى عَلى عِبادِهِ وَ هُوَ يَرى أَثَرَ الصُّنعِ فى نَفسِهِ
