بحثى در باره تعداد راه ها به سوى خداوند

با تأمّل در آيات و احاديثى كه در باره راه هاى خداشناسى در سه فصل گذشته ملاحظه شدند ، مى توان به اين جمع بندى دست يافت كه از نگاه قرآن و احاديث اسلامى ، خداشناسى ، سه راه اصلى دارد ـ كه راه هاى ديگر به اين سه باز مى گردند ـ و آنها عبارت اند از :
1 . خودشناسى ؛
2 . جهان شناسى ؛
3 . مجاهدت .
راه هاى اوّل و دوم ، علمى اند ؛ امّا راه سوم ، عملى است و البته هر سه راه ، در اين آيه شريف ، مورد اشاره قرار گرفته اند :
«سَنُرِيهِمْ ءَايَاتِنَا فِى الْاَفَاقِ وَ فِى أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَ لَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَىْ ءٍ شَهِيدٌ .^۱
به زودى ، نشانه هاى خودمان را در كرانه ها[ى هستى ]و در وجود خودشان ، به آنان نشان خواهيم داد تا برايشان روشن شود كه او حق است . آيا اين كه پروردگارت بر هر چيزى گواه است ، كافى نيست؟» .
راه سوم ـ كه به كار گيرى همه توان براى انجام دادن اوامر و ره نمودهاى الهى در