به سه دسته از آنها اشاره مى كنيم :
دسته اوّل ، احاديثى هستند كه بر نقش «ذكر» در آفت زدايى و سالم سازى قلب تأكيد دارند ، مانند آنچه از امام على عليه السلام نقل شده است :
ذِكرُ اللّهِ مَطرَدَةٌ لِلشَّيطانِ .^۱
ياد كردنِ خدا ، راندن شيطان است .ذِكرُ اللّهِ رَأسُ مالِ كُلِّ مُؤمِنٍ ، و رِبحُهُ السَّلامَةُ مِنَ الشَّيطانِ .^۲
ياد خدا ، سرمايه هر مؤمن است و سود آن ، سلامت ماندن از شيطان است .ذِكرُ اللّهِ دَواءُ أعلالِ النُّفوس .^۳
ياد خدا ، دواى درد جان هاست .يا مَنِ اسمُهُ دَواءٌ ، و ذِكرُهُ شِفاءٌ .^۴
اى آن كه نامش دواست و يادش شفا !
دسته دوم ، احاديثى اند كه ياد خدا را موجب شرح صدر و نورانى شدن دل و انديشه ، ايجاد حيات و حواسّ باطنى ، و رشد و تكامل معنوى معرّفى مى كنند ، مانند سخنان امام على عليه السلام در اين باره :
إِنَّ اللّهَ سُبحانَهُ و تَعالى جَعَلَ الذِّكرَ جلاءً لِلقُلوبِ ، تَسمَعُ بِهِ بَعدَ الوَقرةِ ، و تُبصِرُ بِهِ بَعدَ العِشوَةِ ، و تَنقادُ بهِ بَعدَ المُعانَدَةِ .^۵
خداى سبحان ، ذكر را جلاى دل ها كرد كه [گوش ]پس از سنگينى ، بدان مى شنود و [ديده] پس از نابينايى ، بدان مى بيند و پس از لجاجت ، با آن [در برابر خدا] رام مى شود .

پژوهشى در باره راه هاى رسيدن به بالاترين مراتب خداشناسى

آنچه تحت عنوان «راه هاى رسيدن به بالاترين مراتب خداشناسى» گذشت ، در بر دارنده مهم ترين و ارجمندترين و مطمئن ترين دستور كارها براى سير و سلوك به سوى اللّه است كه در متون اسلامى ، به آنها اشاره شده است و گذر از منازل سلوك و رسيدن به قلّه يقين و معرفت شهودى ، بدون عمل به اين ره نمودها ، امكان پذير نيست . در واقع ، حركت انسان به سوى كمال مطلق ، بدين سان آغاز مى گردد :

يك . ياد خدا

نخستين گام در اين سير و سلوك ، ياد خداست . امام على عليه السلام در باره نقش ياد خدا در سازندگى انسان مى فرمايد :
أصلُ صَلاحِ القَلبِ اشتِغالُهُ بِذِكرِ اللّهِ .^۱
اساس سامان يافتن دل ، اشتغال آن به ياد خداست .
ياد خدا ، در واقع ، رمز خودسازى است ؛ چرا كه به تدريج ، انسان را از خودِ حيوانى ، تهى مى كند و دل را از رذايل اخلاقى ، پاك مى گرداند و آن را براى پذيرش نور يقين ، آماده مى سازد . در متون اسلامى ، نقشِ سرنوشت ساز يادِ خدا در سازندگى انسان ، به تفصيل ، مورد توجّه قرار گرفته است . در اين جا براى نمونه ،