امير مؤمنان عليه السلام ، انسانى پُردعا بود .
آنچه در باب هفتم اين فصل آمده ، نمونه اى از دعاهاى اهل بيت عليهم السلام است كه ما را براى دستيابى به مراتب بالاى خداشناسى ، ارشاد مى كند .
در مورد اين دستور ، دو نكته ، حائز اهمّيت است :

1 . نيايش در كنار تلاش

نكته اوّل ، اين كه : دعا در كنار تلاش و به كارگيرىِ همه توان براى انجام دادن ساير دستورهايى كه بدان اشاره شد ، ثمر مى دهد ؛ بلكه بدون مجاهدت ، حقيقت دعا تحقّق پيدا نمى كند . از اين رو ، امام رضا عليه السلام ضمن حديثى تأكيد مى فرمايد :
مَن سَأَلَ اللّهَ التَّوفيقَ و لَم يَجتَهِد فَقَدِ استَهَزأَ بِنَفسِهِ .^۱
هر كه از خدا توفيق بخواهد ، ولى تلاش نورزد ، خود را مسخره كرده است .

2 . مهم ترين شرايط دعا

استجابت دعا ، شرايطى دارد كه در احاديث اسلامى ، به تفصيل ، ذكر شده اند ؛ ^۲ امّا مهم ترينِ آنها ، اخلاص ، مطابقت قلب و زبان و بويژه انقطاع (قطع اميد) از اسباب ^۳ و توجّه كامل به حق تعالى است ؛ بلكه شرايط ديگر ، در واقع ، مقدّمه تحقّق اين حالت براى نيايشگرند ، چنان كه نقل شده است كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در پاسخ كسى كه اسم اعظم خدا را مى جُست تا دعايش اجابت شود ، فرمود :
كُلُّ اسمٍ مِن أَسماءِ اللّهِ ، فَفَرِّغ قَلبَكَ عَن كُلِّ ما سِواهُ وَ ادعُهُ بِأَىِّ اسمٍ شِئتَ .^۴
هر نامى از نام هاى خداوند ، اعظم است . پس دلت را از غير او خالى بدار و او را با هر نامى كه خواستى ، صدا بزن .

است . دعا ، در رساندن سالك به مقصد ، هم طريقيت دارد و هم موضوعيت . طريقيت دارد ؛ چون مايه توفيق يافتن انسان براى انجام دادن ساير برنامه هاى سلوك است ، و موضوعيت دارد ؛ چون خود ، مغز عبادت است . ¹
حتّى مى توان گفت كه اگر دعا با شرايط آن انجام شود ، يكى از نزديك ترين راه ها و شايد نزديك ترين راه براى رسيدن به مقصد است ، چنان كه خداوند متعال مى فرمايد :
«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِى وَلْيُؤْمِنُواْ بِى لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ . ²
و چون بندگانم از تو در باره من پرسيدند ، [به آنان بگو كه :] من نزديكم و نداى دعا كننده را چون مرا بخواند ، پاسخ مى دهم . پس [ بندگانم] دعوتم را بپذيرند و به من ايمان آورند ؛ شايد كه راه يابند» .
از اين رو ، انبيا و اولياى خدا ، براى دعا و مناجات با خدا ، اهمّيت ويژه اى قائل بوده اند و بيش از ديگران ، از خداوند متعال استمداد مى كرده اند . امام باقر عليه السلام در تفسير آيه شريف : «إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَأَوَّاهٌ حَلِيمٌ ؛ بى گمان ، ابراهيم ، اَوّاه و بردبار بود» ، مى فرمايد :
الأوّاهُ هُوَ الدَّعّاءُ . ³ اَوّاه ، يعنى بسيار دعا كننده .
و نيز امام صادق عليه السلام در مورد جدّش امام على عليه السلام مى فرمايد :
كانَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام رَجُلاً دَعّاءً . ⁴