عقلى داريم و هم دليل نقلى ؛ امّا بطلان دليل عقلى آنان ، به قدرى واضح است كه نيازى به بررسى ندارد ، مانند اين دليلشان كه «صِرف وجود اشيا ، مقتضىِ امكان رؤيت آنهاست» ^۱ يا آنچه ابن تيميه گفته كه رؤيت ، وجود محض است و تنها به موجودْ متعلَّق مى شود ، نه معدوم . پس هر چه وجودش كامل تر است ، بلكه وجودش واجب باشد ، بدان سزاوارتر است از آنچه عدم ، لازمه آن است . ^۲
پاسخ اين سخنان ، اين است كه : اوّلاً اثبات اين ادّعا كه «صِرف وجود ، مقتضى امكان رؤيت است» يا «هر چه وجودْ كامل تر باشد ، سزاوارتر است كه ديده شود» ، دليل مى خواهد .
ثانيا تجربه نشان مى دهد كه خيلى چيزها قابل رؤيت حسّى نيستند . مگر كسى توانسته تاكنون نيروى تفكّر را با چشم ببيند؟!
ثالثا همان طور كه در روايات اهل بيت عليهم السلام ملاحظه شد ، چشم ، تنها چيزى را مى تواند ببيند كه داراى رنگ و كيفيت باشد و چنين چيزى نمى تواند نامحدود و آفريدگار باشد .

دليل نقلى معتقدان به امكان رؤيت

امّا دليل نقلى قائلان به امكان رؤيت خداوند ـ كه به گفته قاضى عضد الدين ايجى ، دليل اصلى آنها براى اثبات امكانِ رؤيت است ـ احاديثى است كه ذيلاً به شمارى از آنها اشاره مى كنيم :
1 . ابن عمر از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در تفسير آيه 22 و 23 سوره قيامت : «وُجُوهٌ يَوْمَـئِذٍ نَّاضِرَةٌ ... ؛^۳آن روز ، چهره هايى خرّم اند» ، نقل كرده كه فرمود :

سخنى در باره عدم امكان رؤيت خدا با چشم

پيروان مكتب اهل بيت عليهم السلام بر پايه آموزه هاى قرآن و سنّت و حكم قطعى عقل و برهان ، بر اين باورند كه ديدار حسّى خداوند متعال ، ممتنع (غير ممكن) است .
پيروان مكتب معتزله از اهل سنّت نيز مانند اماميه ، معتقد به عدم امكان رؤيت حسّى خداوند متعال هستند ؛ امّا اشاعره و گروهى از اهل حديث ـ كه «مُشبِّهه» يا «حَشويّه» ناميده مى شوند ـ ، قائل به امكان رؤيت حسّى خدا هستند ، با اين تفاوت كه حشويه ، قائل به جسم بودن خداوندند ؛ امّا اشاعره به گفته قاضى ايجى ، معتقدند كه : «خداوند ، جسم نيست و در جهتى قرار ندارد و از اين رو ، در رؤيت او ، ظهورِ شرايطى مانند : مواجهه و تأثّر حَدَقه و ... ، محال است . با اين حال ، مى تواند مثل ماه شب چهارده ، بر بندگانش منكشف شود و به ديده در آيد ، چنان كه در احاديث صحيح ، وارد شده است» . ^۱
تفاوت ديگر عقيده اشاعره و حشويه ، اين است كه حشويه مى گويند خداوند در دنيا و آخرت ، قابل رؤيت است ؛ ^۲ امّا اشاعره مى گويند كه خداوند ، تنها در آخرت با چشم ديده مى شود ؛ امّا لازمه رؤيت او ، جسم بودن او و تشبيه خالق به مخلوق نيست .

دليل عقلى معتقدان به امكان رؤيت

هر چند قائلان به امكان ديدار خدا با چشم ، گفته اند كه ما بر مدّعاى خود ، هم دليل