كارآيى «سخن» در تعليم و تربيت ، در مقايسه با كارآيى «عمل» ، ناچيز است. سخن ، مى تواند قدرت سحرآميز داشته باشد ـ كه «إنَّ مِنَ البَيانِ سِحرا؛ ^۱ برخى بيان ها سحرآميزند» ـ ؛ امّا عمل ، در تعليم و تربيت ، اعجاز مى كند و بيشترين نقش را در گسترش اسلام داشته و دارد . از اين رو ، پيشوايان دينى ما بيش از تبليغ با «سخن» ، تأكيد بر تبليغ با «عمل» دارند . ^۲ امام على عليه السلام مى فرمايد :
مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ إماما فَليَبدَأ بِتَعليمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعليمِ غَيرِهِ ، وَ ليَكُن تَأديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبلَ تَأديبِهِ بِلِسانِهِ ، وَ مُعَلِّمُ نَفسِهِ وَ مُؤَدِّبُها أحَقُّ بِالإِجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِم .^۳
هر كه خويشتن را در مقام پيشوايىِ مردم قرار دهد ، بايد پيش از تعليم ديگران ، به تعليم خويش بپردازد ، و بايد پيش از آن كه با زبانش تربيت كند ، با رفتارش تربيت نمايد . آن كه آموزگار و مربّى خويش است ، به تكريم و احترام ، سزاوارتر از آن كسى است كه آموزگار و مربّى مردم است .

هان! منفورترينِ مردم در نزد خداوند ، كسى است كه به روش پيشوايى اقتدا كند ؛ امّا به اعمال و كردار او رفتار نكند .
ه ـ نكوهش كسانى كه رفتارهاى ناشايست برخى از اهل ايمان را بهانه تأسّى به آنان قرار مى دهند ؛ امّا به رفتارهاى شايسته آنان تأسّى نمى كنند ، چنان كه در حديث نبوى مى خوانيم :
إنَّ أبغَضَ النّاسِ إلَى اللّهِ تَعالى مَن يَقتَدى بِسَيِّئَةِ المُؤمِنِ وَ لا يَقتَدى بِحَسَنَتِهِ . ¹
منفورترينِ مردم در نزد خداى متعال ، كسى است كه به بدى هاى مؤمن اقتدا كند ؛ امّا به خوبى هاى او اقتدا نكند .

4 . معرّفى الگوهاى ناشايست

اسلام ، علاوه بر معرّفى الگوهاى شايسته و تأكيد بر تأسّى به آنها ، شيطان ، حيوانات ، افراد نادان ، گم راه كنندگان ، مستكبران ، مُفسدان و مجرمان را الگوهاى ناشايسته اعلام مى كند و نسبت به تأسّى به آنها هشدار مى دهد .
نكته قابل توجّه ، اين كه : نصوص (متون) اسلامى ، دليل خطرناك بودن تأسّى به الگوهاى ناشايسته را همراه با نام و عنوان آنها آورده اند ، چنان كه در معرّفى الگوهاى شايسته ، دليل لزوم تأسّى به آنها را همراه با عناوين آنها بيان كرده اند .

5 . مسئوليت الگوهاى شايسته

و آخرين نكته ، اين كه : مهم ترين مسئوليت متصدّيان تعليم و تربيت مردم و كسانى كه به عنوان مقتدا و پيشواى اخلاقى و فرهنگى آنان شناخته مى شوند ، پيش از هر گونه اقدام براى سازندگىِ ديگران ، خودسازى است .