مى پرسد ، امام عليه السلام انگشتانش را به هم قلّاب مى كند و مى فرمايد :
هِىَ مَحبوكَةٌ إلَى الأَرضِ .آسمان [ بدين گونه ] به زمين ، تنيده شده است .
حسين بن خالد مجدّدا سؤال مى كند كه : چگونه به زمين تنيده شده است ، در صورتى كه خداوند مى فرمايد : «رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ؛ آسمان ها را بدون ستون هايى كه آنها را ببينيد ، بر افراشت» ؟
امام عليه السلام در پاسخ مى فرمايد :
سُبحانَ اللّهِ ! ألَيسَ اللّهُ يَقولُ :«بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا».
سبحان اللّه ! مگر خدا نمى فرمايد :«بدون ستون هايى كه آنها را ببينيد»؟!
حسين پاسخ مى دهد : آرى .
امام عليه السلام مى فرمايد :
ثَمَّ عَمَدٌ وَ لكِن لا تَرَونَها .^۱
آن جا ستون هايى وجود دارد ؛ امّا شما آنها را نمى بينيد .

ارزيابى رواياتى كه تكيه گاه زمين را شاخ گاو يا شانه ماهى مى دانند

بر خلاف متونى كه بدانها اشارت رفت ، در مصادر حديثىِ شيعه ^۲ و اهل سنّت ^۳ رواياتى ديده مى شوند كه تكيه گاه زمين را شاخ گاو يا شانه ماهى مى دانند . در ارزيابى اجمالى اين روايات ، چند نكته قابل توجّه است :
يك . سند اين روايات ، به استثناى دو روايت، ^۴ معتبر نيست ؛ بلكه شمارى از آنها

تعابيرى مانند : «بسط الأرض على الهواء بغير أركان ؛ ^۱ زمين را در فضا بى هيچ ستونى گسترانيد» ، «أقامها بغير قوائم و رفعها بغير دعائم ؛ ^۲ آن را بدون پايه برپا داشت و بدون ستون بر افراشت» ، «أقام الأرض بغير سند ؛ ^۳ زمين را بى هيچ تكيه گاهى برپا داشت» و «استقرّت الأرضونَ بأوتادها فوق الماء ؛ ^۴ زمين ها با ميخ هايشان بر روى آب قرار گرفتند» به روشنى ، بيان كرده اند .
نكته مهم و قابل توجّه ، چگونگى اجراى امر الهى در استوار ماندن كرات آسمانى و زمين در فضا و باقى ماندن آنها در مدار خويش است كه در دو آيه ديگر توضيح داده شده است :
« اللَّهُ الَّذِى رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا .^۵
خدا كسى است كه آسمان ها را بدون ستون هايى كه آنها را ببينيد ، بر افراشت» .
« خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا .^۶
آسمان ها را بدون ستون هايى كه آنها را ببينيد ، آفريد» .
اين دو آيه ، چگونگى «فرمان» و «نگه داشتن» خداوند را ـ كه در آيات قبلى آمده بود ـ اين گونه توضيح مى دهند كه جلوگيرى از سقوط آسمان ها و زمين ، به فرمان خدا و به وسيله پايه هايى نامرئى است كه در دانش امروز ، «قوّه جاذبه» ناميده مى شود . از اين رو ، وقتى يكى از اصحاب امام رضا عليه السلام به نام حسين بن خالد از ايشان در باره سخن خداوند متعال : «وَ السَّمَآءِ ذَاتِ الْحُبُكِ ؛^۷سوگند به آسمان مشبّك»