قرآن كريم ، از قوانين حاكم بر تاريخ ، به عنوان «سنّت خداوند» ياد كرده است ؛ سنّت هايى كه هرگز دست خوش تحوّل و دگرگونى نشده اند و نخواهند شد :
«سُنَّةَ اللَّهِ فِى الَّذِينَ خَلَوْاْ مِن قَبْلُ وَ لَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلاً .^۱
در باره كسانى كه پيش تر بوده اند ، [همين] سنّت خدا [ جارى بوده ]است و در سنّت خدا ، هرگز تغيير نخواهى يافت» .
با الهام از اين آيات ، پيشوايان دين نيز تأكيد كرده اند ^۲ كه :
إنَّ الدَّهرَ يَجرى بِالباقينَ كَجَريِهِ بِالماضينَ .^۳
روزگار ، بر آيندگان ، همان گونه مى گذرد كه بر گذشتگان ، گذشته است .
در آيات ديگر مى خوانيم :
« وَ كَذَلِكَ نُنجِى الْمُؤْمِنِينَ .^۴
و اين چنين ، مؤمنان را مى رهانيم» .
« وَكَذَلِكَ نَجْزِى الْمُحْسِنِينَ .^۵
و اين چنين ، نيكوكاران را پاداش مى دهيم» .
« وَكَذَلِكَ نَجْزِى الْمُجْرِمِينَ .^۶
و اين چنين ، مجرمان را كيفر مى دهيم» .
« وَكَذَلِكَ نَجْزِى الظَّالِمِينَ .^۷
و اين چنين ، ستمگران را كيفر مى دهيم» .

3 . گواهى تاريخ

جالب توجّه است كه بدانيم استناد به «گواهى تاريخ» در گفتارها و نوشتارها ، ريشه در تعاليم اسلامى دارد . از نگاه متون اسلامى ، زمان ، مانند مكان ، شاهد و گواه اعمال انسان است و روزى به سود يا زيان او گواهى خواهد داد و چنان كه از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده ، هر روزِ نو از تاريخ ، خطاب به آدمى زاده مى گويد :
أنَا خَلقٌ جَديدٌ ، وَ أنَا فيما تَعمَلُ غَدا عَلَيكَ شَهيدٌ .^۱
من يك [روز و] آفريده نو هستم ، و فردا[ى قيامت] براى كارهايى كه [ امروز ]انجام مى دهى ، بر تو گواه خواهم بود .
چگونگى شهادت دادنِ تاريخ در دنيا ، واضح است ؛ امّا گواهى تاريخ در زندگىِ پس از مرگ ، ممكن است به معناى تجسّم اعمال روزهاى زندگى باشد ، چنان كه در حديث آمده است :
يُفتَحُ لِلعَبدِ يَومَ القِيامَةِ عَلى كُلِّ يَومٍ مِن أيّامِ عُمُرِهِ أربَعٌ وَ عِشرونَ خِزانَةً ، عدَدَ ساعاتِ اللَّيلِ وَ النَّهارِ .^۲
در روز قيامت ، براى هر روز از روزهاى عمر انسان ، ۲۴ خزانه ، به شمار ساعات شب و روز ، گشوده مى شود .
صحنه هايى كه در رستاخيز ، از حوادث زندگى انسان به نمايش گذاشته مى شود ، در واقع ، شهادت تاريخ به سود و يا زيان اوست .

4 . قانونمندى تاريخ

از نگاه قرآن و احاديث اسلامى ، تاريخ ، قانونمند است ، بدين معنا كه حوادث و تحوّلات تاريخى ، بر اساس اصول و ضوابط معيّنى شكل مى گيرند .