علّامه مجلسى در توجيه اين گونه روايات مى گويد :
هيچ بعيد نيست كه حكمت الهى اقتضا كرده باشد كه براى زمان پيش از زمان دنيا و بلكه براى زمان متأخّر از زمان آن ، نظير آنچه براى زمان دنيا تعيين شده است (از سال ها تا ساعت ها) ، تعيين شده باشد ، منتها با رعايت نوعى مناسبت در اين اجزا با آنچه براى آنها تعيين شده است . مثلاً همان طور كه مناسب با زمان دنيا اين است كه هر روز آن ، به اندازه يك گردش خورشيد باشد ، جايز است كه مناسب با زمانِ پيش از دنيا ، اين باشد كه هر روز آن ، به اندازه هزار سالِ دنيا باشد ، و مناسب با زمانِ پس از زمان دنيا ، اين است كه با پنجاه هزار سالِ دنيا مساوى باشد . پس آنچه در دو آيه اخير به ما خبر داده شده ، در واقع ، حال زمانِ پيش از زمان دنياست ، و در آيه سوم ، حال زمانِ پس از زمان دنياست .
بنا بر اين و بر اساس آنچه از برخى اشارات روايى بر مى آيد ، هيچ بُعدى ندارد كه خداى متعال براى زمان پيشين ، هفته ها را تعيين كرده باشد و نخستين روز آن را يكشنبه و دومين آن را دوشنبه و به همين ترتيب تا شنبه را نام گذارى كرده باشد ، و نيز ماه هاى كاملى تعيين كرده باشد كه هر يك از آنها سى روز باشد و اوّلين آنها را محرّم يا رمضان (بر حسب اختلاف روايات در باره نخستين ماه سال) و دومى را صفر يا شوّال و به همين ترتيب تا ذى حجّه يا شعبان نام گرفته باشد . به هر حال ، مجموع آنها يك سال كامل ، مطابق با سيصد و شصت روز بوده است . سپس روزهاى هفته و ماه هاى ما را ، از نظر آغاز و شمارش و نام ، مطابق با روزهاى آن هفته ها و ماه ها قرار داده است .
مؤيّد اين مطلب ، آيه شريف سوره توبه است كه مى فرمايد : «همانا شماره ماه ها در نزد خداوند ، از روزى كه آسمان ها و زمين را آفريده ، در كتاب (علم) خدا ، دوازده ماه است» . ^۱ بدين ترتيب ، امثال احاديثى كه مى گويند : خداى متعال ،

هفت زمين ، تبديل شده است . ^۱
برخى گفته اند : در دوره اوّل ، زمين به صورت توده اى از گاز بوده و در دوره دوم ، جامد شده است . ^۲
برخى گفته اند : زمين در دو دوره آفريده شده است : دوره اى كه پس از كره گازى بودن ، جامد شده و دوره اى كه طبقات آن ، شكل گرفته است . ^۳
فيض كاشانى در باره آفرينش زمين در دو مقطع زمانى مى گويد :
و فى هذا سرّ لا يدركه إلّا من له صفاء ذهن و نقاء سريرة .^۴
و در اين ، رازى است كه فقط كسى آن را در مى يابد كه از ذهنى صاف و درونى پاك ، برخوردار باشد .
ليكن همه اين گفته ها صرفا احتمال و فرضيّه است و شاهدى قاطع از قرآن يا سخنان اهل بيت عليهم السلام و يا برهان علمى ندارد .

سه . آفرينش زمين در روز يكشنبه و دوشنبه

پيش از اين ، توضيح داديم كه كلمه «روز» در آيه نهم از سوره فصّلت ( «خَلَقَ الْأَرْضَ فِى يَوْمَيْنِ ؛ زمين را در دو روز آفريد» ) نمى تواند به معناى متداول آن باشد ؛ زيرا اين مفهوم ، پس از آفرينش زمين ، پديد آمده است . بنا بر اين بايد ديد كه مقصودِ رواياتى ^۵ كه «دو روز آفرينش زمين» را به روزهاى يكشنبه و دوشنبه تفسير كرده اند ، چيست؟