بوده يا بعد از آن . ^۱ پس از شكل گيرى جامعه اسلامى در مدينه ، هجرت پيامبر خدا به اين شهر ـ كه مبدأ تأسيس دولت اسلامى و گسترش اسلام در جهان شد ـ به عنوان مبدأ تاريخ اسلام ، مورد توافق جامعه اسلامى قرار گرفت ؛ امّا در باره اين كه دقيقا از چه زمانى ، هجرت به عنوان مبدأ تاريخْ تعيين شد ، دو نظريه وجود دارد :

1 . پيامبر اسلام ، پايه گذار تاريخ هجرى است

نظريه اوّل ، اين است كه پيامبر صلى الله عليه و آله در همان آغاز ورود به مدينه ، شخصا دستور تعيين تاريخ را از مبدأ هجرت ، صادر كرد . قرائنى ، اين نظريه را تأييد مى كنند ، از جمله آنچه طبرى نقل كرده است كه :
إنَّ النبىَّ لمّا قدم المدينة ـ و قدمها فى شهر ربيع الأوّل ـ أمر بالتّاريخ .^۲
پيامبر صلى الله عليه و آله چون به مدينه آمد ـ و ماه ربيع اوّل بود كه آمد ـ ، دستور به تعيين تاريخ داد.
تقويم نگار و پژوهشگر برجسته ايرانى ، رضا عبد اللهى ، و محقّق معاصر ، سيّد جعفر مرتضى عاملى ، اين نظريه را بر گزيده اند . ^۳

2 . خليفه دوم ، پايه گذار تاريخ هجرى است

نظريه ديگر ، اين است كه در سال هفدهم هجرى ، خليفه دوم ، تصميم گرفت كه مَبدأى براى تاريخ قرار دهد . پيشنهادهاى مختلفى مطرح شد . برخى تاريخ روم ، ^۴ برخى تاريخ فارس، ^۵ برخى تولّد پيامبر صلى الله عليه و آله ، ^۶ برخى بعثت ايشان ^۷ و برخى وفات

تاريخ افسانه اى شهر روم و بر اساس اصلاحيه ژولين ادامه مى داد . عهد آگوست و دقيانوس گذشت تا عهد ديوكْلسين رسيد (560 م) ^۱ و كشيشى به نام ديونيسيوس اكزيگيوس ^۲ پيشنهاد داد كه دنياى مسيحيت ، تقويم خود را بر اساس ولادت مسيح عليه السلام قرار دهد . اعتراض او ، بر اين امر مبتنى بود كه نبايد نام شخص ظالم ، در تاريخ ، زنده بماند . او پيشنهاد كرد به جاى اسم امپراتوران ، سال ولادت مسيح عليه السلام را مبدأ تقويم عيسويت و كليسا قرار دهند و خواستار آن شد كه كلّيه ملل مسيحى ، از آن تبعيت نمايند . بر پايه حسابى كه او كرده بود ، سال 247 دقيانوسى ، پانصد و بيست و پنجمين سال تولّد مسيح است .
بنا به پيشنهاد دنيس ، 25 مارس ، آغاز سال و مبدأ گاه شمارى مسيحيان شناخته شد . به حساب ديونيسيوس ، اوّل سال ، هفت روز بعد از ميلاد بوده است ؛ ولى به مرور زمان ، در پىِ تغييراتى كه براى تنظيم گاه شمارى صورت گرفت ، آغاز سال به تدريج به اوّل ماه مارس رسيد . روز عيد پاك نيز از اوّل ماه ژانويه تا 25 ماه دسامبر در تغيير بوده است . اين اصلاحيه ، 759 سال پس از بناى شهر روم ، انجام شد ^۳ . ^۴

پايه تقويم هجرى قمرى

در سال هاى نخستين بعثت پيامبر اسلام ، آنچه براى مسلمانان به عنوان تاريخ مطرح بود ، «رفتن به خانه اَرقَم» بود ، كه فلان حادثه پيش از رفتن به خانه ارقم