97
دانشنامه قرآن و حديث 3

«و بر آنچه مى گويند ، شكيبا باش و از آنان ، با دورى گزيدن خويش ، فاصله بگير و مرا با تكذيب كنندگانِ توانگر ، وا گذار و اندكى مهلتشان ده» .

حديث

۹۳.الكافىـ به نقل از سُماعة بن مهران ـ :از امام صادق عليه السلام در باره اين سخن خداوند عز و جل : «به زودى ، از جايى كه نمى دانند ، [به استدراجْ] گريبانشان را خواهيم گرفت» پرسيدم .
فرمود : «اِستدراج ، به اين معناست كه بنده ، گناه مى كند و با وجود آن گناه ، نعمتى تازه به او داده مى شود و اين نعمت ، او را از آمرزش خواهى از آن گناه ، غافل مى كند» .

۹۴.مسند ابن حنبلـ به نقل از عُقبة بن عامر ـ :پيامبر خدا فرمود : «هر گاه ديدى خداوند به بنده اى ، با وجود آن كه گناه مى كند ، آنچه را كه از دنيا دوست دارد ، مى دهد ، اين ، در حقيقت ، اِستدراج است» .
سپس اين آيه را تلاوت نمود : «پس چون آنچه را كه بدان پند داده شده بودند ، فراموش كردند ، درهاى هر چيزى [ از نعمت ها ] را بر آنان گشوديم تا هنگامى كه به آنچه داده شده بودند ، شاد گرديدند . ناگهان ، [ گريبان ]آنان را گرفتيم و يكباره نوميد شدند» .

۹۵.امام على عليه السلامـ آن گاه كه معاويه شرط آتش بس را نقض كرد و دست به حملاتى همه جانبه عليه مردم عراق زد ـ :خداوند ، داراى حوصله و بردبارىِ بسيار است . در حقّ بسيارى از فرعونان پيشين ، بردبارى ورزيد و شمارى از فرعون ها را هم كيفر داد . پس اگر چه خدا او را [ چند صباحى ]مهلت مى دهد ، امّا هرگز از چنگش نخواهد گريخت و بر سرِ راهش در كمين اوست .

۹۶.امام على عليه السلام :پس ، از عذاب خدا و در هم كوبندگى او ، و رخدادها و مجازات هاى عبرت آموز او كه بر سر امّت هاى تكبّرپيشه پيش از شما آمده ، درس عبرت بگيريد
و از گورهايى كه در آنها چهره بر خاك نهاده اند و خاكى كه در آن به پهلو خفته اند، پند بياموزيد و از تازيانه هاى غرور ، به خدا پناه ببريد ، همان گونه كه از فاجعه هاى روزگار به او پناه مى بريد .
اگر بنا بود خداوند ، تكبّر را براى كسى از بندگانش مُجاز بشمارد ، هر آينه ، آن را براى پيامبران و اولياى خاصّش مُجاز مى شمرد ؛ امّا خداى سبحان ، تكبّر را در نزد آنان ، منفور قرار داد و فروتنى را برايشان پسنديد .
از اين روست كه گونه هاى خويش را به زمين چسبانيدند و چهره هايشان را به خاك ماليدند و در برابر مؤمنان ، فروتنى كردند . آنان ، مردمانى مستضعف بودند و خداوند ، آنها را با گرسنگى آزمود و به رنج مبتلايشان كرد و با هراس ها امتحانشان نمود و در بوته مشكلات ، زير و رويشان نمود .
پس خشنودى و خشم [ خدا ] را با [ معيار ]مال و فرزند نسنجيد كه اين ، نشانه ناآگاهى به موارد آزمايش و امتحان [ الهى ] در توانگرى و قدرت است . خداوند ـ كه پاك و بلندمرتبه است ـ مى فرمايد : «آيا مى پندارند كه آنچه از مال و پسران كه بديشان مدد مى دهيم ، [ از آن روى است كه ] مى خواهيم به سودشان در خيرات شتاب ورزيم؟ نه ؛ بلكه نمى فهمند» .
پس خداوند سبحان ، بندگان خودبزرگ بينش را با اوليايش ـ كه در نظر آنان مستضعف اند ـ ، مى آزمايد .

ر. ك : دانش نامه امير المؤمنين عليه السلام : ج 4 ص 353 (فصل دهم / عوامل انقراض دولت ها) .


دانشنامه قرآن و حديث 3
96

« وَ اصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلاً * وَ ذَرْنِى وَ الْمُكَذِّبِينَ أُوْلِى النَّعْمَةِ وَ مَهِّلْهُمْ قَلِيلاً » . ۱

الحديث

۹۳.الكافي عن سُماعَة بن مهران :سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه السلام عَنِ قَولِ اللّهِ عز و جل : « سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ » ، قالَ : هُوَ العَبدُ يُذنِبُ الذَّنبَ فَتُجَدَّدُ لَهُ النِّعمَةُ مَعَهُ تُلهيهِ تِلكَ النِّعمَةُ عَنِ الاِستِغفارِ مِن ذلِكَ الذَّنبِ . ۲

۹۴.مسند ابن حنبل عن عُقبَة بن عامر :قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إذا رَأَيتَ اللّهَ يُعطِي العَبدَ مِنَ الدُّنيا عَلى مَعاصيهِ ما يُحِبُّ ، فَإِنَّما هُوَ استِدراجٌ . ثُمَّ تَلا رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله « فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُكِّرُواْ بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَىْ ءٍ حَتَّى إِذَا فَرِحُواْ بِمَا أُوتُواْ أَخَذْنَاهُم بَغْتَةً فَإِذَا هُم مُّبْلِسُونَ »۳ . ۴

۹۵.الإمام عليّ عليه السلامـ لَمّا نَقَضَ مُعاوِيَةُ شَرطَ المُوادَعَةِ وأقَبَلَ يَشُنُّ الغاراتِ عَلى أهلِ العِراقِ ـ :إنَّ اللّهَ لَذو أناةٍ وحِلمٍ عَظيمٍ ؛ لَقَد حَلُمَ عَن كَثيرٍ مِن فَراعِنَةِ الأَوَّلينَ وعاقَبَ فَراعِنَةً ، فَإِن يُمهِلهُ اللّهُ فَلَن يَفوتَهُ ، وهُوَ لَهُ بِالمِرصادِ عَلى مَجازِ طَريقِهِ . ۵

۹۶.عنه عليه السلام :اِعتَبِروا بما أصابَ الاُمَمَ المُستَكبِرينَ مِن قَبلِكُم ؛ مِن بَأسِ اللّهِ وصَولاتِهِ ،
ووقَائِعِهِ ومَثُلاتِهِ ، وَاتَّعِظوا بِمَثاوي خُدودِهِم ، ومَصارِعِ جُنوبِهِم ۶ ، وَاستَعيذوا بِاللّهِ مِن لَواقِحِ الكِبرِ كَما تَستَعيذونَهُ مِن طَوارِقِ الدَّهرِ ، فَلَو رَخَّصَ اللّهُ فِي الكِبرِ لِأَحَدٍ مِن عِبادِهِ لَرَخَّصَ فيهِ لِخاصَّةِ أنبِيائِهِ وأولِيائِهِ ، ولكِنَّهُ سُبحانَهُ كَرَّهَ إلَيهِمُ التَّكابُرَ ، ورَضِيَ لَهُمُ التَّواضُعَ ، فَأَلصَقوا بِالأَرضِ خُدودَهُم ، وَعفَّروا فِي التُّرابِ وُجوهَهُم ، وخَفَضوا أجنِحَتَهُم لِلمُؤمِنينَ ، وكانوا قَوما مُستَضعَفينَ ، قَدِ اختَبَرَهُمُ اللّهُ بِالمَخمَصَةِ ۷ ، وَابتَلاهُم بِالمَجَهَدَةِ ، وَامتَحَنَهُم بِالمَخاوِفِ ، ومَخَضَهُم بِالمَكارِهِ ، فَلا تَعتَبِرُوا الرِّضا وَالسُّخطَ بِالمالِ وَالوَلَدِ جَهلاً بِمَواقِعِ الفِتنَةِ وَالاِختِبارِ في مَوضِعِ الغِنى وَالاِقتِدارِ ، وقَد قالَ سُبحانَهُ وتَعالى : « أَيَحْسَبُونَ أَنَّمَا نُمِدُّهُم بِهِ مِن مَّالٍ وَ بَنِينَ * نُسَارِعُ لَهُمْ فِى الْخَيْرَاتِ بَل لَا يَشْعُرُونَ »۸ ، فَإِنَّ اللّهَ سُبحانَهُ يَختَبِرُ عِبادَهُ المُستَكبِرينَ في أنفُسِهِم بِأَولِيائِهِ المُستَضعَفينَ في أعيُنِهِم . ۹

راجع : موسوعة الإمام عليّ بن أبي طالب عليه السلام : ج 2 ص 567 (الفصل العاشر / ما يوجب زوال الدول).

1.المزّمل : ۱۰ و ۱۱ .

2.الكافي : ج ۲ ص ۴۵۲ ح ۳ و ح ۲ نحوه، بحار الأنوار : ج ۵ ص ۲۱۸ ح ۱۱ .

3.الأنعام : ۴۴ .

4.مسند ابن حنبل : ج ۶ ص ۱۲۲ ح ۱۷۳۱۳ ، المعجم الكبير : ج ۱۷ ص ۳۳۱ ح ۹۱۳ ، شعب الإيمان : ج ۴ ص ۱۲۸ ح ۴۵۴۰ ، تفسير القرطبي : ج ۱ ص ۲۰۹ كلّها نحوه ، كنز العمّال : ج ۱۱ ص ۹۰ ح ۳۰۷۴۳ ؛ تنبيه الخواطر : ج ۲ ص ۲۳۲ نحوه.

5.الإرشاد : ج ۱ ص ۲۷۵ ، نهج البلاغة : الخطبة ۹۷ نحوه بزيادة «وبموضع الشجا من مساغ ريقه» في آخره .

6.مثاوي : جمع مثوى ؛ بمعنى المنزل . ومنازل الخدود : مواضعها من الأرض بعد الموت . ومصارع الجنوب: مطارحها على التراب (تعليقة صبحي الصالح على نهج البلاغة).

7.المخمَصَةُ : الجوع والمجاعة (النهاية : ج ۲ ص ۸۰ «خمص»).

8.المؤمنون : ۵۵ و ۵۶ .

9.نهج البلاغة : الخطبة ۱۹۲ ، بحار الأنوار : ج ۱۴ ص ۴۶۸ ح ۳۷ .

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 3
    سایر پدیدآورندگان :
    مسعودي،عبدالهادي؛موسوي،سيد رسول؛پسنديده،عباس؛مجيدي،غلام حسين؛شيخي،حميد رضا
    تعداد جلد :
    16
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 216755
صفحه از 559
پرینت  ارسال به