آدمى را از ادب، همين بس كه آنچه را از آن گريزى ندارد ، فرو نگذارد.
اهل ايمان كه خود را متعهّد به رعايت ارزش ها مى دانند ، بايد گفتار و كردار آنان سرشار از ادب باشد ، چنان كه پيامبر خدا در توصيف مؤمن فرمود :
حَرَكاتُهُ أدَبٌ .^۱
رفتارهاى او ادب است .

ب ـ تبلور ارزش هاى دينى

ارزش هاى دينى ، عبارت است از آنچه خداوند متعال ، انجام دادن آن را به صورت واجب يا راجح ، از انسان خواسته است . برخى از احاديث ، به اين معنا اشاره دارند ، مانند :
أنَا أديبُ اللّهِ وَ عَلِىٌّ أديبى .^۲
من تربيت شده خدا هستم و على ، تربيت شده من است .إنَّ اللّهَ أدَّبَ نَبِيَّهُ عَلى مَحَبَّتِهِ .^۳
خداوند ، پيامبرش را بر محبّت خويش پروَرْد .إنَّ المُؤمِنَ يَأخُذُ بِأدَبِ اللّهِ .^۴
مؤمن ، به آداب خدا رفتار مى كند .
مؤدّب بودن به آداب الهى ، در اين گونه احاديث ، بدين معناست كه ارزش هاى دينى ، در گفتار و كردار پيشوايان اسلام و رهروان آنها تبلور مى يابند . در اين جا توجّه به دو نكته ، ضرورى است :
نكته اوّل ، اين كه ارزش هاى عقلى و شرعى ، در ريشه يابى و تحليل دقيق ، به

برجسته ترين نكات در تبيين احاديث ادب ، عبارت اند از :

يك . معناى ادب

در احاديث اسلامى ، كلمه ادب به طور كلّى در سه معنا به كار رفته است :

الف ـ تبلور ارزش هاى فطرى، عقلى و اجتماعى

امام على عليه السلام با اشاره به همين معنا فرمود :
كَفاكَ أدَبا لِنَفسِكَ اجتِنابُ ما تَكرَهُهُ مِن غَيرِكَ .^۱
تو را براى ادب كردن خويش ، همين بس كه از آنچه از ديگران نمى پسندى ، دورى گزينى.
لازمه اجتناب از آنچه انسان از ديگران ناپسند مى داند ، تبلور ارزش هاى فطرى ، عقلى و اجتماعى در گفتار و كردار است . كسى كه خود را متعهّد به رعايت اين ارزش ها كند ، نيازى به مربّى و مؤدِّب ندارد ، چنان كه وقتى از عيسى عليه السلام پرسيدند : چه كسى تو را ادب آموخت؟ فرمود :
ما أدَّبَنى أحَدٌ ، رَأَيتُ قُبحَ الجَهلِ فَجانَبتُهُ .^۲
كسى مرا ادب نياموخت ؛ بلكه زشتىِ نادانى [ و بى ادبى ] را ديدم و از آن دورى گزيدم.
بى ادبى در گفتار و كردار ، ريشه در جهل دارد . عقل ، انسان را مقيّد به رعايت ارزش هايى مى كند كه براى حفظ هويّت انسانى ، راهى جز آن وجود ندارد . از اين رو ، امام على عليه السلام مى فرمايد :
حَسبُ المَرءِ ... مِن أدَبِهِ ألّا يَترُكَ ما لا بُدَّ لَهُ مِنهُ .^۳