فى أنّ عليّا ولىّ اللّه وأنّه أمير المؤمنين حقّا ، و أنّ محمّدا و آله ـ صلوات اللّه عليهم ـ خير البريّة و لكن ليس ذلك في أصل الأذان ، و إنّما ذكرت ذلك ليعرف بهذه الزيادة المتّهمون بالتفويض المدلّسون أنفسهم فى جملتنا . ¹
مصنّف اين كتاب مى گويد : اذان صحيح ، همين است . نه چيزى به آن، افزوده و نه چيزى از آن، كاسته مى شود ؛ امّا مفوّضه ـ كه خدايشان لعنت كند ـ اخبارى ساخته اند و به موجب آنها دو بار جمله «محمّد و آل محمّد خير البريّة» را به اذان افزوده اند . نيز در پاره اى از رواياتشان آورده اند كه پس از «أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه » ، دو بار بايد گفت : «أشهد أنّ عليّا ولىّ اللّه » . بعضى از آنان هم به جاى آن ، اين جمله را روايت كرده اند: «أشهد أنّ عليّا أمير المؤمنين حقّا» كه دو بار بايد گفته شود .
البتّه شكّى نيست كه على عليه السلام ، ولىّ خداست و او امير المؤمنينِ واقعى است و محمّد و خاندان او ـ كه درودهاى خدا بر آنان باد ـ بهترين انسان هايند ؛ امّا هيچ يك از اينها در اصل ، جزء اذان نيست . و من ، اين رواياتِ ساختگى را بدان سبب ذكر كردم تا به وسيله اين افزوده هاى ساختگى ، افراد متّهم به تفويض ـ كه خودشان را در شمار ما جا زده اند ـ شناخته شوند .
همچنين شيخ الطائفه، محمّد بن حسن طوسى (م 460ق)، در النهاية مى گويد :
و أمّا ما روى فى شواذّ الأخبار من قوله : أشهد أنّ عليّا ولىّ اللّه و آل محمّد خير البريّة ، فممّا لا يعمل عليه فى الأذان و الإقامة ، فمن عمل بها كان مخطئا . ²
و امّا [گفتنِ] جمله هاى : أشهد أنّ عليّا ولىّ اللّه ، و آل محمّد خير البريّة در اذان ـ كه در اخبار شاذ روايت شده اند ـ ، از جمله چيزهايى است كه به آنها عمل نمى شود ، و هر كس به آنها عمل كند (اين جمله ها را در اذان بگويد) ، خطاكار است .
او در كتاب المبسوط مى گويد :
فأمّا قول : أشهد أنّ عليّا أمير المؤمنين و آل محمّد خير البريّة ، على ما ورد فى شواذّ الأخبار فليس بمعمول عليه فى الأذان ، و لو فعله الإنسان [ لم] يأثم به ، غير

« إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنكَرِ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ .^۱
همانا نماز از زشتكارى و ناپسندى باز مى دارد ، و هر آينه ، ذكر خدا بزرگ تر است» .
نيز همين پيوند است كه سعادت و كاميابى دنيا و آخرت را به همراه دارد :
« مَن كَانَ يُرِيدُ ثَوَابَ الدُّنْيَا فَعِندَ اللَّهِ ثَوَابُ الدُّنْيَا وَالْاخِرَةِ .^۲
هر كس پاداش دنيا را مى خواهد ، [ بداند كه ] پاداش دنيا و آخرت نزد خداست» .

سه . شهادت سوم در اذان و اقامه

مقصود از شهادت سوم در اذان و اقامه ، شهادت بر ولايت امير مؤمنان على بن ابى طالب عليه السلام پس از شهادت بر يگانگى خداوند و رسالت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله است .
چنان كه در فصل دوم ملاحظه شد ، در احاديثى كه از اهل بيت عليهم السلام در تبيين بندهاى اذان به ما رسيده است ، شهادت سوم وجود ندارد . از اين رو ، شيخ المحدّثين ، صدوق (م 381 ق) پس از اشاره به روايت ابو بكر حضرمى و كليب اسدى ³ در كتاب من لايحضره الفقيه ، در تبيين بندهاى اذان مى گويد :
و قال مصنّف هذا الكتاب : هذا هو الأذان الصحيح لا يزاد فيه و لا ينقص منه و المفوّضة ⁴ ـ لعنهم اللّه ـ قد وضعوا أخبارا و زادوا فى الأذان «محمّد و آل محمّد خير البريّة» مرّتين ، و فى بعض رواياتهم بعد «أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه » ، «أشهد أنّ عليّا ولىّ اللّه » مرّتين .
و منهم من روى بدل ذلك «أشهد أنّ عليّا أمير المؤمنين حقّا» مرّتين ، و لا شكّ