واژه «اَجَل» در لغت ، به معناى سررسيد وقت و مدّت زمان يك چيز است ؛ ولى در اين آيه ظاهرا مقصود ، سررسيد عمر انسان است . نيز به قرينه تقابل «اَجَل مطلق» و «اَجَل مُسمّا» معلوم مى شود كه مقصود از اَجَل در تعبير اوّل ، چيزى غير از آن در تعبير دوم است .
به بيان روشن تر ، اجل ، دو گونه است : يكى اجل مبهم ، و ديگرى ، اجل معيّن در نزد خداوند متعال . اجل معيّن ، همان اجل محتوم (حتمى) است كه تغيير نمى پذيرد ؛ چرا كه قرآن آن را به «عنده (نزد خدا)» مقيّد كرده و بديهى است چيزى كه نزد خداست ، قابل تغيير نيست ، چنان كه مى فرمايد :
«مَا عِندَكُمْ يَنفَدُ وَ مَا عِندَ اللَّهِ بَاقٍ .^۱
آنچه پيش شماست ، تمام مى شود و آنچه پيش خداست ، پايدار است» .
بر اين اساس ، به روشنى از آيه مورد بحث فهميده مى شود كه اجل مطلق ـ كه در احاديث، «اجل موقوف» ناميده شده ـ ، قابل تغيير و كم و زياد شدن است ، و اجل مسمّا ، غير قابل تغيير است . احاديث فصل دوم نيز اين برداشت از آيه را تأييد مى كنند ؛ ليكن حديثى از امام صادق عليه السلام در تفسير القمّى آمده كه بر خلاف ظاهر آيه و نيز تفسير احاديث گذشته از آن است . متن حديث ، اين است :
الأَجَلُ المَقضىُّ هوَ المَحتومُ الَّذى قَضاهُ اللّهُ وَ حَتَمَهُ ، وَ المُسَمَّى هوَ الَّذى فيهِ البَداءُ ، يُقَدِّمُ ما يَشاءُ وَ يؤَخِّرُ ما يَشاءُ ، وَ المَحتومُ لَيسَ فيهِ تَقديمٌ وَ لا تأخيرٌ.^۲
اجل معّين شده ، همان اجل حتمى است كه خداوند ، آن را معيّن و قطعى كرده و اجل مسمّا ، آن است كه در آن ، بدا هست . آنچه را بخواهد ، جلو مى اندازد و آنچه را بخواهد ، عقب مى اندازد . اجل حتمى ، جلو انداختن و عقب انداختن ندارد .

إنَّ لِكُلِّ شَى ءٍ مُدَّةً وَ أجَلاً .^۱
هر چيزى ، مدّتى و پايانى دارد .
آسمان ها ، زمين ، آنچه ميان زمين و آسمان است ، ^۲ انسان ها ، ^۳ جوامع انسانى ^۴ و حتّى فرشتگان ، ^۵ اجل دارند. تنها كسى كه اجل ندارد ، آفريدگار هستى است ، چنان كه امير مؤمنان عليه السلام فرمود:
هُوَ الأَوَّلُ لَم يَزَل، وَالباقى بِلا أجَلٍ .^۶
او نخستين و ازلى است ، و مانا و بى پايان است .
و فرمود:
الَّذى لَيسَ لَهُ وَقتٌ مَعدودٌ، ولا أجَلٌ مَمدودٌ .^۷
خدايى كه نه او را زمانى قابل محاسبه است و نه مهلتى داراى آغاز و انجام.

دو . انواع اَجَل ها

در آيه دوم سوره انعام ، به دو نوع اَجَل ، اشاره شده است : اَجَل مطلق و اَجَل مُسمّا :
« هُوَ الَّذِى خَلَقَكُم مِّن طِينٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسَمًّى عِندَهُ.^۸
او كسى است كه شما را از گِل آفريد ، آن گاه مدّتى را [ براى شما عمر ] مقرّر داشت ، و اَجَل حتمى ، نزد اوست » .