آخرت ، سزا و ثواب است و جزا متأخّر از عمل است ، زندگى پس از مرگ ، آخرت ناميده شده است .
اين واژه در قرآن ، گاه صفت «النشأة» است (مانند : «ثُمَّ اللَّهُ يُنشِئُ النَّشْأَةَ الْأَخِرَةَ ؛^۱پس خداوند است كه نشئه آخرت را پديد مى آورد» ) ، گاه صفت «الدار» (مانند : «وَ إِنَّ الدَّارَ الْأَخِرَةَ لَهِىَ الْحَيَوَانُ ؛^۲و زندگى حقيقى ، همان سراى آخرت است» ) ، گاه مضاف إليه «دار» (مانند : «وَ لَدَارُ الْأَخِرَةِ خَيْرٌ ؛^۳و سراى آخرت ، بهتر است» ) و گاه صفت «اليوم» (مانند : «مِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْيَوْمِ الْأَخِرِ ؛^۴و برخى از مردم مى گويند كه به خدا و روز واپسين ايمان آورديم» ) قرار گرفته است . البتّه در بيشتر موارد ، موصوف ، حذف گرديده و كلمه «آخرت» در مقابل «دنيا» و در باره زندگى پس از مرگ به كار رفته است .
در قرآن كريم ، اين كلمه در مجموع ، 143 بار تكرار شده است : چهار بار به معناى لغوى آن و 139 بار به معناى «زندگى پس از مرگ» ، و از اين تعداد ، 88 بار به صورت «الآخرة» و 22 بار به صورت «بالآخرة» و سه بار به صورت «لَلآخرة» و 26 بار به صورت «الآخِر» (كه صفت «اليوم» قرار گرفته است) .
نكته قابل توجّه ، اين كه : در نگاه ابتدايى ، ممكن است تصوّر شود كه كلمه «آخرت» معادل كلمه قيامت (يوم الحساب) است ؛ امّا دقّت در ريشه لغوى و كاربردهاى آن در قرآن و حديث ، به روشنى نشان مى دهد كه مقصود از كلمه آخرت ، مقابل «دنيا»ست و شامل همه منازل و مواقف پس از مرگ مى شود . پس قيامت ، تنها يكى از منازل آخرت محسوب مى گردد ، چنان كه پيامبر صلى الله عليه و آله قبر را

ناميده است ، مانند :
«لَهُ الْحَمْدُ فِى الْأُولَى وَ الْأَخِرَةِ .^۱
در اين [سراى] نخستين و در آخرت ، ستايش ، از آنِ اوست» .
«وَ إِنَّ لَنَا لَلْأَخِرَةَ وَ الْأُولَى .^۲
و در حقيقت ، دنيا و آخرت ، از آنِ ماست» .
«وَ لَلْأَخِرَةُ خَيْرٌ لَّكَ مِنَ الْأُولَى .^۳
و آخرت ، براى تو ، بهتر از سراى نخستين است» .
در واقع ، قرآن كريم و نيز احاديث اسلامى ، كلمه «آخرة» را در يكى از بارزترين مصاديق لغوى آن به كار مى برند . از اين رو، هنگامى كه يزيد بن سلام از پيامبر صلى الله عليه و آله مى پرسد : «چرا آخرت را آخرت ناميده اند؟»، ايشان در جواب مى فرمايد :
لِأَنَّها مُتَأَخِّرَةٌ تَجى ءُ مِن بَعدِ الدُّنيا ، لا توصَفُ سِنينُها ، وَ لا تُحصى أيّامُها ، وَ لا يَموتُ سُكّانُها .^۴چون آن ، متأخّر است و پس از دنيا مى آيد . سال هاى آن ، وصف ناشدنى و روزهايش ناشمردنى هستند و ساكنان آن ، هيچ گاه نمى ميرند .
و از امام على عليه السلام در وجه تسميه آخرت نقل شده كه :
سُمِّيَتِ الآخِرَةُ آخِرَةً ، لِأَنَّ فيهَا الجَزاءَ وَ الثَّوابَ .^۵
آخرت ، آخرت ناميده شده است ؛ چون سزا و پاداش در آن جاست.
همان طور كه علّامه مجلسى توضيح داده، ^۶ مقصود ، آن است كه چون در