است از «كشف القناع (پرده بر داشتن)» ^۱ ، و حمل لفظ بر معناى ظاهر آن ، كشف امر مستور نيست.
ثانيا بر فرض كه حمل لفظ بر معناى ظاهرِ آن ، تفسير ناميده شود ، اين عمل ، تفسير به رأى نيست ؛ زيرا رأى و نظريه در جايى صدق مى كند كه معناى آيه ، روشن نباشد . در اين صورت ، مفسّر مى گويد: «به نظر من ، مقصود، اين است» ؛ امّا در جايى كه معناى لغوى و عرفى آيه روشن است ، مفسّر، از خود ، رأى و ديدگاهى ندارد تا بر قرآن ، تحميل كند . او معناى آيه را مى گويد ، نه رأى خود را (در باره مقصود آيه).
بنا بر اين ، مقصود از حرمت تفسير به رأى ، تحميل آراى مبتنى بر حدس و گمان و استحسان، بر قرآن است و شامل حمل الفاظ اين كتاب آسمانى بر معانى واضح لغوى و عرفى آن نمى شود . ^۲
مؤيّد اين مدّعا ، احاديثى است كه اهل بيت عليهم السلام در آنها روش استخراج احكام اسلام از قرآن را به اصحاب خود ، تعليم داده اند . نمونه روشن آن ، روايت عبد الأعلى است كه مى گويد:
قُلتُ لِأَبى عَبدِ اللّهِ عليه السلام : عَثَرتُ فَانقَطَعَ ظُفرى فَجَعَلتُ عَلى إصبَعى مَرارَةً، فَكَيفَ أصنَعُ بِالوُضوءِ؟
قالَ: يُعرَفُ هذا و أشباهُهُ مِن كِتابِ اللّهِ عز و جل :«مَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِى الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ».^۳اِمسَح عَلَيهِ .^۴

هواخواهِ ايشان قرار ده» . اگر مقصود ، خانه (كعبه) بود ، مى فرمود : آن [و نه آنها ] . به خدا سوگند كه ماييم مقصود از اين دعاى ابراهيم عليه السلام كه : هر كس دوستدار ما باشد، حجّش پذيرفته مى شود ، و گرنه پذيرفته نمى شود . اى قتاده! هر گاه كسى چنين باشد (دوستدار و عاشق ما باشد) ، از عذاب دوزخ، در روز قيامت ، ايمن خواهد بود» .
قتاده گفت : مسلّما . به خدا سوگند كه من ، اين آيه را جز اين گونه تفسير نكرده ام.
امام باقر عليه السلام فرمود : «واى بر تو ، اى قتاده! قرآن را ، در حقيقت ، كسى مى شناسد كه مخاطب آن ، واقع شده است» . ¹

3. ظاهر نبودن الفاظ قرآن

وجود تقييد ، تخصيص و تجوّز در بيشتر ظواهر قرآن ، موجب از بين رفتن ظهور (معناى ظاهر) آنها مى گردد . بنا بر اين ، آنچه از معانى قرآن كه ظاهر به نظر مى رسد ، ظهورِ آن، بَدْوى است و با تأمّل ، از بين خواهد رفت . در نتيجه ، براى فهم آنها ، رجوع به خاندان پيامبر خدا ، ضرورى است .

نقد دليل اوّل

دليل نخست اخباريان ، «حرمت تفسير به رأى» در اسلام است . بى ترديد ، طبق احاديثى كه بدانها اشارت رفت ، تفسير به رأى ، جايز نيست ؛ امّا حرمت تفسير به رأى ، نمى تواند مدّعاى آنان را اثبات نمايد ؛ زيرا:
اوّلاً حمل كردن لفظ بر معناى واضِح آن ، تفسير نيست ؛ چون تفسير، به معناى تبيين و توضيح معناى غير واضح است ^۲ و به تعبير شيخ انصارى ، تفسير ، عبارت