مشورت و صبح خيزى

۲.الإمام عليّ عليه السلام :بعثني رسول اللّه صلى الله عليه و آله على اليمن ، فقال : وهو يوصيني يا علي ! ما حار من استخار ، ولا ندم من استشار . يا عليّ ! عليك بالدلجة ؛ فإنّ الأرض تطوى بالليل ما لا تطوى بالنهار . يا عليّ ! اغد على اسم اللّه ؛ فإنّ اللّه تعالى بارك لاُمّتي في بكورها ^۱ .

ترجمه :

۰.امام على عليه السلام فرمود :حضرت رسول صلى الله عليه و آله مرا به يمن فرستاد و ، در ضمن سفارشهايى كه به من كرد ، فرمود : اى على! سرگردان نخواهد شد كسى كه طلب خير كند و پشيمان نمى گردد كسى كه كارهاى خود را با مشورت انجام دهد . اى على! در آغاز شب راه بسپار كه زمين در شب درنورديده مى شود ، به آن اندازه كه در روز در هم نمى وردد . اى على! با نام خدا صبح كن كه خداوند براى امت من در صبح خيزى بركت قرار داده است .

شرح :

دو نكته مهم اين حديث ، سفارش پيامبر به مشورت و صبح خيزى است . مشورت از اصول مهم اسلام و مورد سفارش قرآن كريم است . قرآن به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نيز فرمان مشورت با مؤمنان را مى دهد؛ با آنكه پيامبر صلى الله عليه و آله داراى كامل ترين عقل و برترين خرد است ^۲ .
همچنين يكى از اوصاف مؤمنان متوكل و متقى را ، مشورت با همديگر مى داند ^۳ .
مشورت ، بهره گيرى از پرتو عقل ديگران است و ضميمه كردن تجربه و خرد ديگران به داشته هاى شخصى . مشورت ، رأى درست ديگران را براى انسان به ارمغان مى آورد و آسودگى و آرامش خاطر را به جان آدمى هديه مى دهد . مشورت ، گونه اى دورانديشى و احتياط معقول و بخردانه است و از سقوط و هلاكت جلو مى گيرد .
پيامبر هنگام اعزام على عليه السلام به يمن ، او را به مشورت با ديگران فرا مى خواند و نتيجه آن را عدم پشيمانى مى داند و مشورت را كه بهترين پشتيبان است ، دستيار و ياور او قرار مى دهد .
پيامبر در اين سفارش ، مشورت را در كنار و يا پس از استخاره مى نهد كه به معناى تركيب توكل بر خدا و استمداد از او از يك سو ، و بى نياز نديدن خود از رأى و نظر و انديشه ديگران از سوى ديگر است .
در استخاره ، انسان از خداوند بزرگ خير را مى طلبد و خواهان نزول آن مى گردد ، اما راه دستيابى به اين خير را ، مشورت و هم انديشى قرار مى دهد و خواست الهى را از طريق عقل جمعى ، تشخيص مى دهد .
گفتنى است كه استخاره در اينجا و در بسيارى از احاديث ديگر به معناى مصطلح امروزى ، يعنى سركتاب گشودن و به قرآن تفأل زدن نيست ؛ بلكه همان معناى لغوى ، يعنى طلب خير منظور است . سفارش مهم ديگر پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله به على عليه السلام صبح خيزى است ؛ سنّت حسنه اى كه به تدريج در حال فراموشى است و رواج آن ، رو به زوال دارد . پيامبر ، حكمت و بهره صبح خيزى را بركت و نزول نعمت بر امت دانسته است كه آغازيدن كار با نام مبارك خدا ، مايه نيل به اين بركت جاودانه است .
در فرهنگ كهن ايران نيز سحرخيزى و با طلوع آفتاب به محل كار رفتن ، عادت مردان ايرانى بوده است و در ادبيات اصيل ، نشانه هايى از آن باقى مانده است . داستان مشهور بوذر جمهرو دزدان ، حكايت از ترغيب و تشويق به صبح خيزى دارد .