المدونة الكبرى ، سحنون بن سعيد التنوخى ( م 240 ق ) ؛
ـ آداب المتعلّمين ، محمّد بن سحنون ( م 256 ق ). ۱
2 . ورود حديث به اندلس
در باره ورود حديث به اندلس ، در ميان پژوهشگران و نويسندگان ، به دو رأى برمى خوريم :
رأى اوّل : قرن دوم هجرى
گروهى ، زمان آن را نيمه قرن دوم مى دانند و مروّجان آن را معاويه بن صالح حمصى ( م 158 ق ) و صعصة بن سلام شامى ( م 180 ق ) دانسته اند .
ابن الفرضى ( م 403 ق ) مى گويد :
و كان [ صعصعة بن سلام الشامى ] أوّل من أدخل الحديث الأندلس ... .
روى عن صعصعة من أهل الأندلس: عبد الملك بن حبيب و عثمان بن أيّوب و غيرهما . ۲
در دايرة المعارف بزرگ اسلامى مى خوانيم :
در سده سوم ، هم زمان با موج مسندنويسى در محافل شرق ، در اندلس ، جريانى ضعيف ، از پرداختن به سبكى مشابه از حديث ديده مى شود. برجسته ترين نمونه از محدّثان اين دوره ، بَقىُّ بن مُخَلَّد قُرطُبى است كه در مصنّف خويش از افزون بر هزار و سيصد تن از صحابه ، حديث آورده است . در جريان ياد شده ، همچنين مى توان محدّثانى چون : معاوية بن صالح حضرمى ، قاسم بن محمّد ، محمّد بن وضاح و محمّد بن عبد السلام خشنى را نام برد . ۳
عبد اللّه التليدى نوشته است :
فمعاوية بن صالح الحمصى ( م 158 ق ) يرحل إلى الأندلس و يروى عنه الناس...