دلالت يكى ، نياز به قرائن و وسائط نداشته باشد.
ـ يكى از دو خبر ، با دليل ديگر ، تأييد گردد.
ـ عمل اكثر متقدّمان بر مبناى مضمون ، يكى باشد.
ـ يكى از آنها موافق با اصل باشد.
ـ يكى از آنها مخالفت با عامه داشته باشد . ^۱
آية اللّه سيستانى در كتاب الرافد فى علم الاُصول مى نويسد :
در بحث خبر واحد ، از مسلك عقلايى سخن گفتيم و به اين رأى رسيديم كه نزد عقلْ وثوق ناشى از مقدّمات عقلانى ، ارزش دارد . اين مقدمات مى تواند ثقه بودن رُوات يا مشهور بودن مضمون و مورد اتفاق بودن محتوا باشد. البته وثاقت روات ، شهرت و اجماع ، موضوعيت ندارد ؛ بلكه معيار ، وثوق عقلايى است و نيز از اين مقدمات ، هماهنگى محتوا با اصول مسلّم اسلامى و قواعد عقلى و شرعى است. ^۲
البته برخى ديگر از اصوليان نيز در بحث ترجيح اخبار ، اشاراتى به مرجّحات مضمونى دارند . ^۳

3 . دراية الحديث

ابو حاتم رازى ( 195 ـ 277 ق ) مى گويد :
تعرف جودة الدينار بالقياس إلى غيره، فإن تخلّف عنه فى الحمرة و الصفا علم انّه مغشوش... و يقاس صحّة الحديث بعدالة ناقليه و ان يكون كلاماً يصلح ان يكون من كلام النبوّة ... . ^۴
مرغوبيت دينار را از مقايسه با نمونه هاى ديگر به دست مى آورند ؛ اگر در قرمزى و جلا ، مانند آنها نباشد ، دانسته مى شود كه غش و ناخالصى دارد... . به همين

اخبار صحيح است... .
تمامى نوشته هاى فقيهان ، بر همين روشْ مبتنى است و روايت هاى ضعيف مورد عمل آنان ، چندين برابر روايات صحيح است... .
و كسانى كه در عصر ائمّه عليهم السلام زندگى مى كردند يا نزديك به عصر آنان بودند ، به اخبار راويان ثقه ، و غير ثقه بر اساس قرائنْ عمل مى كردند. ^۱
همچنين وى فايده سوم از كتاب فوائد را به امارات قوى و وثاقت رُوات حديث اختصاص داده و نشانه هاى وثاقت را بازگو كرده است و از آن رو كه اين امارات ، به راويان و سند برمى گردد ، در پايان بحث مى نويسد :
بدان كه امارات و قرائن بسيارند. برخى از آنها عبارت است از : اتّفاق بر عمل به مضمون حديث ؛ اتفاق در فتوا بدان ؛ مشهور بودن بر حسب روايت و فتوا ؛ نيز مورد قبول واقع شدن ؛ موافقت با كتاب يا سنّت يا اجماع و يا حكم عقل و يا تجربه ؛ مانند آنچه در زمينه خواص آيه ها و اعمال و ادعيه رسيده و اثرش به تجربه ، ثابت شده است ، از قبيل خواندن آيه آخر سوره كهف براى بيدار شدن و مانند آن ؛ و يا اين كه در متن حديث ، شواهدى باشد كه دلالت كند از امامان عليهم السلام رسيده است ، مانند خطبه هاى نهج البلاغه ، صحيفه سجاديه ، دعاى ابو حمزه ، زيارت جامعه ، و امثال آن. ^۲
صاحب معالم ( م 1011 ق ) بحثى را با عنوان «الترجيح بالنظر إلى المتن و بالاُمور الخارجية» در كتاب خويش گشوده و در آن جا هشت مرجِّح بر پايه متن آورده است :
ـ لفظِ يكى از دو خبر ، فصيح باشد و الفاظِ خبر ديگر ، ركيك و به دور از استعمال.
ـ دلالت يكى از دو مضمون ، قوى تر باشد.
ـ مدلول يكى ، حقيقى و ديگرى مجازى باشد.