نذكره . ۱
خبر واحد ، آن گاه كه با حكم عقلى ، محكمات قرآن ، سنّت و سيره معلوم و هر دليل قطعى ديگر ، مخالفت كند ، پذيرفته نيست ؛ بلكه آن جا پذيرفته است كه جاى تعبّد در آن رواست ، مانند احكامى كه پيش از اين ، يادآور شديم و احكام مشابهى كه بيان نكرديم .
ابن قيّم ( 691 ـ 751 ق ) ، در كتاب المنار المنيف ۲ مى نويسد :
و سئلت: هل يمكن معرفة الحديث الموضوع بضابط من غير أن ينظر فى سنده ؟
فهذا سؤال عظيم القدر، و انّما يعلم ذلك من تضلع فى معرفة السنن الصحيحة واختلطت بلحمه و دمه و صار له فيها ملكة و صار له اختصاص شديد بمعرفة السنن و الآثار و معرفة سيرة رسول اللّه و هديه، فيما يأمر به و ينهى عنه، و يخبر عنه و يدعو اليه و يحبّه و يكرهه و يشرعه للاُمّة بحيث كأنّه مخالط للرسول صلى الله عليه و آله كواحد من اصحابه . ۳
و پرسيدى : آيا مى توان حديث جعلى را با قواعدى ، بدون اعتنا به سند ، شناسايى كرد؟ اين ، پرسشى ارجمند است و پاسخ آن ، با خُبرويت در روايت هاى صحيح حاصل مى گردد و براى كسانى به دست مى آيد كه گوشت و خونشان با حديثْ آميخته باشد و داراى ملكه حديث شناسى و تخصّص در شناخت سنّت و سيره در اوامر و نواهى و مستحبّات و مكروهات باشند ؛ به گونه اى كه گويا يكى از صحابه پيامبر صلى الله عليه و آله بوده اند.
همو در ادامه مى نويسد :
والأحاديث الموضوعة عليها ظلمة و ركاكة و مجازفات باردة تنادى على وضعها