تعارض هاى غير مستقر يا تعارض به صورت عموم و خصوص من وجه ؛ بلكه بر سقوط اخبار در صورت تعارض مستقر ـ به شرحى كه گذشت ـ ، حكم مى كنيم. ^۱

ج . نمونه هايى از عرض اخبار بر قرآن

در اين قسمت ، به مواردى اشاره مى شود كه محدّثان ، فقيهان و يا ديگر متفكّران اسلامى ، بر سنجش اخبار يا قرآن به صورت تطبيقى پرداخته اند. يادآورى مى شود كه در اين جا در صدد تفحّص و جستجوى كامل نبوده ايم ؛ چنان كه در مقام سنجش و ارزيابى اين تطبيق ها و عرضه ها نيستيم و صحّت و سُقم آنها ، بر عهده صاحبانشان است :
1 . شيخ مفيد ، روايات عدد را در شمارش ماه رمضان ، مخالف قرآن دانسته و روايات معيار بودن رؤيت هلال را موافق قرآن مى داند :
والحديث فى العدد يخالف القرآن فلا يقاس بحديث الروية الموافق للقرآن .^۲احاديث تعيين عدد [ براى ماه رمضان ] ، مخالف قرآن است و با احاديث رؤيت ـ كه موافق قرآن است ـ ، قابل مقايسه نيست .
2 . شيخ طوسى ، روايت جواز نماز خواندن با لباس آغشته به شراب را نمى پذيرد و آن را مخالف قرآن مى انگارد.
و هذه الأخبار مخالفة لظاهر القرآن فينبغى أن يكون العمل على غيرها .^۳اين روايات ، با ظاهر قرآنْ مخالف است. پس شايسته است كه به غير اين روايات ، عمل شود.
3 . علّامه سيّد محمّد حسين طباطبايى ، رواياتى را كه آيه « فَلَمَّآ ءَاتَاهُمَا صَلِحًا جَعَلَا لَهُ شُرَكَآءَ »^۴ را بر آدم و حوّا تفسير كرده اند ، مخالف قرآن مى شمرد :

( يعنى خبر واحد ) ، هرگاه با سرشت و طبيعت تشريعات قرآنى و مزاج احكام عمومى اش سازگارى ندارد ، حجّيت نيست . منظور از اين روايات ، موافقت و مخالفت مضمونى با آيات نيست. در مثل ، اگر روايتى در نكوهش گروهى از مردم وارد شود و آنان را ذاتاً فاسد و يا گروهى از جنّيان معرفى كند ، اين روايت را مخالف صريح قرآن مى شمرديم ؛ زيرا قرآن ، از وحدت بشر در جنس و نسب و برابرى آنان در انسانيت و مسئوليت هايى انسانى سخن گفته ، گر چه نژاد و رنگ آنان گوناگون باشد. يا آن كه روايتى بر وجوب دعا هنگام ديدن ماه ( رؤيت هلال ) دلالت كند ، آن را مخالف قرآن كريم قلمداد نكنيم ؛ زيرا قرآن ، بر توجّه و تقرّب به خداوند در هر مناسبت و در هر زمان و مكان ، دلالت دارد. اين بدان معناست كه دلالت هاى ظنّى ـ كه دربردارنده احكام فرعى است ـ ، هرگاه مخالف اصل دلالت هاى واضح قرآنى نباشد ، به صورت عمومى ، موافق كتاب و روح تشريعات عمومىِ آن است ، بويژه اگر حجّيت اين ادلّه ، با كتابْ ثابت گردد.
از شواهدى كه اين برداشت را تأييد مى كند ، علاوه بر آن كه اين برداشت ، مطابق جايگاه عمومى امامان معصوم عليهم السلام و نقش آنان در ميان احكام كه براى متشرّع و راويان حديثْ روشن بود و بر پايه همين نقش ، مأمور به تفقّه در دين و اطلاع از تفاصيل و جزئيات احكام شدند كه از قرآن به دست نمى آيد و اين مطلب ، قرينه متّصله اى بر معناى اين روايت هاست ؛ رواياتى كه در آن آمده ، اگر يك شاهد يا دو شاهد از قرآن يافتيد ، روشن است كه شاهد ، غير از موافقت مضمونى است. نيز در روايت حسن بن جهم تعبير « اگر شبيه قرآن و حديث بود ، آن را اخذ كنيد » آمده كه اين تفسير را تأييد مى كند. اين روايت ، گرچه در فرض تعارض است ، ولى به همان قاعده منظور در تمامى اخبار ، اشاره دارد .
بر اين پايه ، روشن مى شود كه از اخبار طرح نمى توان استفاده كرد كه ادّله ظنّىِ معارضىِ كتاب را كه به القاى مفاد قرآن نمى انجامد ، بايد كنار گذارد ، مانند