تأثير حديث بر علوم اسلامى ^۱

يكى از ابعاد نگاه تمدّنى به حديث ، بررسى تأثير آن بر علوم و دانش هاى مختلفى است كه در جامعه اسلامى ، رشد يافته اند ، خواه آنها را «علوم اسلامى» بدانيم يا «دانش مسلمين» . اين تأثير ، ممكن است در تأسيس و توليد آن دانش باشد و يا در گسترش و توسعه آن .
براى تبيين مسئله ، مطالبى در چند بند ارائه مى گردد :
يكم. تاكنون ، تعريف روشن ، دقيق و مستندى از علوم اسلامى در دست نيست ؛ بلكه مى توان گفت ارائه چنين تعريفى ، ناشدنى و لااقل دشوار است ؛ چرا كه اين عنوان ، تعبيرى انتزاعى است و مى تواند با نگاه هاى متفاوت ، سعه و ضيق پيدا كند. بلى! مى توان برخى قيود سلبى يا ايجابى را منظور نمود و تا حدودى ، روشنگرى كرد ، مانند اين كه بگوييم : «علوم اسلامى به دانش هايى گفته مى شود كه :
1 . توسط مسلمانان ، رونق گرفته باشند ؛
2 . در فضاى فرهنگ اسلامى ، نشو و نما يافته باشند ؛
3 . محصول تعامل ميان تأمّلات بشرى و متون دينى باشند».
در اين جا ، براى به تصوير كشيدن اين دشوارى ، سه سخن را از سه پژوهشگر مى آوريم :
1 . علّامه سيّدحسن صدر ، در كتاب تأسيس الشيعة لعلوم الإسلام ، علوم اسلامى را بر چهارده شاخه از دانش ها اطلاق مى كند و البته بحث تحليلى و تعريفى ، انجام نداده است.