حديثْ نگاشته شد . در اين مرحله ، از آثار محمّد بن سحنون ( م 256 ق ) مى توان ياد كرد. در مرحله سوم ، تدوين كتاب هاى جامع حديثى ، شرح نويسى ، گزيده نويسى ، تراجم و طبقات ، صورت پذيرفت. ^۱

آثار برجسته قَيرَوانى ها

پايان بخش كتاب ، معرفى ده اثر از آثار برجسته قيروانى ها تا پايان قرن پنجم است كه آنها را در چهار بخش ، بدين صورت تنظيم كرده است :

يك . المصنّفات على الأبواب

ـ كتاب السنن أو الجامع فى السنن و الآداب والمغازى والتاريخ ، ابن يزيد القيروانى ( م 386 ق ) ؛
ـ المُلخِص لما فى الموطأ من الحديث المسند (برواية سحنون عن ابى القاسم عن مالك) ، على بن محمّد بن خلف المُعافِرى (ابن القابسى) ( م 403 ق ).

دو . الطبقات

ـ طبقات علماء افريقية ، أبو العرب التميمى ( م 333 ق ) ؛
ـ طبقات علماء تونس ، أبو العرب التميمى ( م 333 ق ) ؛
ـ طبقات علماء افريقية ، محمّد بن الحارث الخُشَنى ( م 361 ق ) ؛
ـ رياض النفوس ، مالكى ( م پس از 426 ق ).

سه . رجال الحديث

ـ ثقات المحدّثين و ضعافهم ، أبو العرب التميمى ( م 333 ق ) .

چهار . المصنّفات التى جمعت بين الحديث و غيره

تفسير يحيى بن سلّام ( م 200 ق ) ؛

عبد اللّه بن سعد بن ابى سرح . حديث او را ابن عبد الحكم ، از عبد اللّه بن ربيعه آورده است.
ـ عبد اللّه بن عمر بن خطّاب . حديث او را مسيرة الزرودى آورده است.
ـ فضالة بن عبيد انصارى . دو روايت حنش ، از او نقل كرده است.
ـ مُنَيذر اسلمى افريقى . حديث او را ابو عبد الرحمان حبلى ، نقل كرده است.
ـ ابو زمعه بلوى .
ـ ابو يقظان . حديث او را ابو عشانه معافرى ، نقل كرده است. ^۱
حسين بن محمّد شواط ، نوشته است كه 45 نفر از صحابه ، وارد قيروان شدند كه از آن ميان ، ده نفر ياد شده ، در نشر و ترويج حديثْ نقش داشته اند. ^۲
نويسنده ، در ادامه ، به حضور دو تن از تابعيان كه نقش بسيارى در نشر حديث داشته اند ، يعنى ابو منصور فارسى و كيسان المقبرى و ده نفرى كه عمر بن عبد العزيز براى آموزش مردمان آن منطقه فرستاد ، اشاره مى كند. ^۳
بجز اينها ، بيست تن از تابعيان ، در قيروان سكونت گزيدند و ماندگار شدند و تأثير چشمگيرى در نشر حديث داشتند. ^۴
در ادامه ، نوبت به محدّثانِ قيروانى مى رسد كه با سفر به مشرق و آموختن در قيروان ، به كار نشر حديثْ اشتغال داشتند. تعداد آنها تا نيمه قرن پنجم به 182 نفر مى رسد . ^۵
وى بر اين عقيده است كه نگارش حديث در قيروان تا قرن پنجم ، سه مرحله داشت :
مرحله نخست ، تدوين سماعات و مرويات بود كه به صورت اجزاى حديثى يا كتاب هاى كوچكْ صورت مى گرفت و تا نيمه دوم قرن دوم ، ادامه داشت . پس از آن ، نوبت به تصنيف جامع مى رسد و آثار مبوّب و مدوّن در حوزه هاى فقه و تفسير ، با تكيه بر