ه . محدّثان بزرگ و آثار برجسته حديثىِ مغربى ها
مراد از محدّثان بزرگ كسانى اند كه تأليفات حديثى بسيار داشته و يا در فعّاليت هاى حديثى مغاربه ، از شخصيت هاى تأثيرگذار به شمار مى روند و يا اين كه استاد بسيار ديده و يا شاگردان بسيار تربيت كرده اند و يا در نقل و انتقال ميراث حديثى از شرق به غرب ، سهم ويژه اى داشته اند.
در اين جا ، ده تن از اين شخصيت ها را به اجمال معرفى كرده ، در ضمن آن ، برخى از آثار برجسته حديثى مغاربه را نيز بيان خواهيم كرد. البته دعوى استقصاى كامل در ميان نيست.
1 . محمّد بن وضّاح القُرطُبى ( 199 ـ 286 ق )
وى در قُرطُبه (كوردوبا) به دنيا آمد و نخست ، در اندلس ، به كسب دانش پرداخت و در آن جا از پانزده نفر ، حديث فراگرفت . ۱
او دو بار به شرق سفر كرد ؛ در سفر اوّل ، بيشتر براى رياضت و عبادت و آشنايى با عبّاد و زهّاد بود . عمر او در اين زمان ، هجده يا نوزده سال بود و حدود سال هاى 218 ـ 220 ق ، اين سفر اتفاق افتاد. زمان حضور او در اين سفر ، اندك بود و نزد چهارده تن از مشايخ ، كسب دانش كرد . ۲
سفر دوم ، در سال هاى پس از 230 ق ، بود . در اين سفر ، از 165 نفر ، حديث فراگرفت . ۳
آثار ابن وضّاح عبارت اند از :
