نگاهى به حديث زينب عَطّاره ^۱

در مصادر حديثى ، روايت هايى با عنوان «زينب العطارة الحولاء» يا «الحولاء العطارة» و يا تعبيرهايى از اين قبيل ، منقول است كه گفتگوى زنى را با همين نام با پيامبر خدا صلى الله عليه و آله گزارش كرده است. اين حديث را گروهى از محدّثان ، مورد مناقشه و نقد قرار داده اند.
براى ارزيابى و بررسى دقيق اين روايات ، بايد نخست به گردآورى اين احاديث پرداخت. آنچه نگارنده در جستجوهاى خود بدان رسيده ، از اين حكايت دارد كه حديثى با تعبير «زينب العطارة الحَولاء» ، تنها در مصادر شيعى به چشم مى خورد و در منابع حديثى اهل سنّت ، نقل نشده است.
اين روايت را كلينى در فروع و روضه الكافى و صدوق در دو كتاب التوحيد و كتاب من لايحضره الفقيه نقل كرده اند. مضمون اين حديث ، پرسش زينب از عظمت خداوند است كه پيامبر صلى الله عليه و آله به تفصيل ، به وى پاسخ گفته است.
لكن روايت ديگرى با تعبير «الحولاء العطارة» ، در مصادر حديثى شيعه و اهل سنّت ، به ثبت رسيده است كه مضمون آن ، گلايه اين زن از همسرش است و پيامبر صلى الله عليه و آله در پاسخ ، حقوق زن و شوهر را بيان فرموده است.
در نتيجه ، بررسى و داورى در باره اين احاديث را در دو بخش دنبال نموده ، در بخش نخست ، حديث «زينب العطارة الحولاء» و در بخش دوم ، حديث «الحولاء العطارة» را به بحث مى گذاريم.

تازيانه را در جايى آويزان كن كه اهل خانه ببينند . علقوا السوط حيث يراه أهل البيت، فإنّه أدب لهم .^۱ تازيانه را در جايى آويزان كنيد كه اهل خانه ببينند . پس اين ، سبب ادب شدن آنهاست. عن ابى الدرداء قال: اوصانى خليلى ابو القاسم صلى الله عليه و آله فقال: انفق من طولك على اهلك و لا ترفع عصاك اخفّهم فى اللّه .^۲ ابو دردا مى گويد : دوستم پيامبر صلى الله عليه و آله به من توصيه كرد و فرمود : «از توان مالى ، بر اهل و عيالت انفاق كن. عصا را بالا مبر ، و به خاطر خدا بر ايشان آسان بگير» .
در پايان ، يادآورى مى گردد كه اصول ياد شده بر پايه نقل هاى مكرّر و همسو با آيات قرآن كريم شكل گرفته اند . اگر در لابه لاى سخنان منسوب به پيامبر صلى الله عليه و آله ، مطالبى يافت شود كه با اين اصول ، همخوانى و سازگارى ندارد ، يا مجعولاتى است كه فرهنگ هاى غير دينى ، بر ما تحميل كرده اند و يا اين كه ناظر به شرايط فرهنگى خاصّ بوده و قابل تعميم به همه دوران ها و زمان ها نيست و گاه نيز در ضمن عمليات نقل ، تصحيف و تحريف هايى صورت پذيرفته كه سخن را با اين اصول ، ناسازگار مى كند. توجّه به اين سه نكته ، در رفع تعارض و ناسازگارى ها لازم است.
البته تحليل و حكم به اين كه چنين روايت هايى در كدام يك از اين موارد قرار مى گيرد ، امرى تخصّصى است كه كارشناسى هاى متناسب به خود را مى طلبد و در اين وادى نمى توان بدون داشتن تخصّص هاى لازم ، گام برداشت .