قال رسولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله:
«اقَلُّ ما یَکونُ فی آخِرِ الزَّمانِ أخٌ یُوثَقُ بِهِ أوْ دِرْهَمٌ مِنْ حَلالٍ».[۱]
تحف العقول، حکمت ۱۴۱.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله میفرماید: «کمترین چیزی که در آخر الزمان پیدا میشود برادری مورد اعتماد و در همی پول حلال است».
شرح:
آخر الزمان چه زمانی است؟ از مجموع احادیثی که درباره آخر الزمان آمده استفاده میشود که آخر الزمان یا موقعی است که دنیا به پایان میرسد و یا موقعی است که دوران غیبت حضرت مهدی علیه السلام به پایان میرسد.
در این حدیث به دو چیز اشاره شده که در آخر الزمان کم پیدا میشود یکی دوست مورد اعتماد و دیگری درهم حلال است.
زندگی انسان، جمعی و گروهی و مدنی بالطبع است. چون مشکلات انسان به حدّی است که به تنهایی نمیتواند از عهده آنها برآید، به خصوص در مسیر تکامل که بدون همکاری میسّر نیست. در این زندگی جمعی مسأله مهم، اعتمادی است که افراد باید به یکدیگر داشته باشند، و اگر این اعتماد وجود نداشته باشد فواید و برکات زندگی جمعی هیچگاه محقق نخواهد شد.
علاوه بر زندگی جمعی، در زندگی خصوصی هم انسان نیاز به دوست دارد تا به او پناه ببرد و سرمایه دوستی هم چیزی نیست جز اعتماد. حدیث میفرماید: در آخر الزمان دوست واقعی کم است، اگر چه دوست نمایان بسیارند که دلیل آن غلبه مادّیگری بر جوامع است وجاییکه روح مادّیگری حاکم شد اعتماد باقی نمیماند.
این دغل دوستان که میبینیمگسانند گرد شیرینی
دومین چیزی که حدیث اشاره میکند درهم حلال است که در آخر الزمان کم پیدا میشود.
در عصر و زمان ما، به چند دلیل مال حلال کم شده است:
۱. ارتباط جوامع بشری با هم، که موجب شده است مواد غذایی از خارج وارد شود و حلال و حرام بودن و طهارت و نجاست آن مشخّص نباشد و اینکه از طریق ظلم بدست آمده است یا خیر؟
۲. مسأله بانکهاست- که باید باشد و در غیر این صورت اقتصاد از بین میرود- ولی حلال و حرام در این بانکها با هم مخلوط میشود.
۳. غلبه روح مادّیگری که سبب تجاوز به حقوق یکدیگر میشود.
از طرفی هم ما مکلّف به ظاهر هستیم که آنچه از بانکها میگیریم حلال است چون شبهه محصورهای است که همه اطرافش محلّ آزمایش یا امتحان نیست، و آنچه از خارج میآید طبق قاعده «یَد» حلال است، امّا آثار واقعی خود را دارد.
شخصی به محضر رسول اکرم صلی الله علیه و آله رسید و گفت:«احِبُّ ان یُستَجَابَ دُعائی؛ دوست دارم که دعایم مستجاب شود، حضرت فرمود:طَهِّرْ مأکَلَکَ وَلاتُدْخِلْ بَطْنَکَ الحَرامَ؛ خوراک خود را حلال کن».[۲]
بحارالانوار، ج ۹۰، ص ۳۷۳.
این آثار واقعی است که با خوردن مال حرام به وجود میآید که تاریکی قلب میآورد و نورانیّت را میگیرد، توفیقات را سلب میکند ومانع استجابت دعا میشود.
[۱]تحف العقول، حکمت ۱۴۱.
[۲]بحارالانوار، ج ۹۰، ص ۳۷۳.