اين راويان مؤمن و كار آزموده ، به حفظ و عدم انتقال اين احاديث گران بها به نامحرمان راز ، مكلّف مى شدند ، و گاه كه اين مخزن سرّ گشوده مى گشت و حديثى از پرده بيرون مى افتاد ، شنونده جان به لب رسيده به حضور امام مى شتافت؛ زيرا او نيز مكلّف بود به انكار حديث نپردازد و به دنبال معناى صحيح آن روان شود. ^۱
ابان بن أبى عياش ، احساسى اين گونه نسبت به برخى احاديث كتاب سليم بن قيس هلالى پيدا مى كند كه به امام سجّاد عليه السلام عرض مى كند:
جُعلت فداك ، إنّه ليضيق صدرى ببعض ما فيه؛فدايت شوم ، از برخى احاديث آن ، سينه ام تنگ شده است.^۲
و حمزة بن طيّار ، به احاديثى همين گونه مى رسد كه به هنگام عرضه خطبه هاى امام باقر عليه السلام بر امام صادق عليه السلام ، خطاب «كفّ و اسكت» ـ بازايست و سكوت كن ـ را از ايشان دريافت مى كند؛ زيرا «لا يسعكم فى ما ينزل بكم ممّا لا تعلمون ، إلّا الكفّ عنه و التثّبت و الردّ إلى أئمة الهدى» . ^۳ در آنچه كه به شما مى رسد و از آن سر در نمى آوريد ، چاره اى جز توقّف و سكون و بازگرداندن آن به پيشوايان هدايت نداريد.
عرضه هاى احاديث بلند مرتبه ، كه همان عمل به وظيفه «الردّ إلى الإمام» و حدّ اعتدال انكار ناآگاهانه و باور ساده لوحانه مى باشد ، نمونه هاى فراوانى دارد. عرضه احاديث اشاره كننده به طينت و خلقت انسان ^۴ ، احاديث شقاوت و سعادت ^۵ ، احاديث علم امام و گستره آن ^۶ و احاديث حضور امامان بر بالين محتضر ^۷ ، همه ، از اين نوع به شمار مى آيند كه ما به دليل اختصار ، از آوردن متن آنها خوددارى مى كنيم. در پايان اين بخش ، به نكته اى

گفته است: «و ما ميان آنها و شهرهايى كه در آنجا بركت داديم ، شهرهايى آشكار ، قرار داديم.» به خدا قسم ما آن قريه هاى مبارك ، و شما (خدمتگزاران ما) قريه هاى آشكاريد.
اين تفسير زيبا و تمثيل گونه از كلام الهى كه در جوامع روايى ، آن را از امام سجاد و امام باقر عليهماالسلام نيز گزارش كرده اند ، ¹ ما را به نتيجه گيرى از مقاله رهنمون مى سازد ، يعنى روشن نمودن وظيفه فعلى در دوره اى كه دست شيعه از خورشيد ولايت كوتاه است و به نورى از پس ابر قناعت دارد. امّا پيش از پرداختن به چگونگى پالايش حديث در عصر غيبت ، اهداف ، انگيزه ها و دستاوردهاى عرضه حديث را در طول دوره حضور دسته بندى مى نماييم ، تا روش عرضه بتواند قابليت خود را در عرصه ها و زمان هاى گوناگون نشان دهد.

انگيزه و دستاوردهاى عرضه

توجه به چگونگى و ادب عرضه ، مراحل متعدد آن را روشن مى كند. مرحله هايى عقلايى ، عمومى و جارى در هر گفته و تا اكنون مستمر ، يعنى همان اطمينان از صدور ، كشف مراد و احراز جهت صدور. مى توان اين بخش را همين گونه سامان داد ، امّا از آنجا كه گاه عرضه اى به جهت ترديدى آغاز شده و به دستآوردى ديگر و يا بيشتر رسيده است ، مطالب و نمونه ها به گونه پيش رو ، دسته بندى مى گردد.

1 . بلندى مضمون حديث

پيشوايان ما ، هدايت همه انسان ها و از جمله دانشمندان داراى انديشه هاى ژرف را به عهده دارند. آنان اگر هم محبّانه و پدرانه و هم به مقدار عقلمان با ما سخن مى گويند ، ^۲ اما هرگاه ظرفيّت و تحمّلى در راوى مى يافتند ، او را از سرچشمه فيض خود محروم نمى گذاشتند و علمى سنگين ، امّا قابل تحمّل را زيور شانه هايش مى ساختند. ^۳