103
در پرتوِ حديث

أقلّ من ذلك و لا أكثر؟!...؛ 1 به ابوالحسن (امام كاظم يا رضا عليه السلام ) عرض كردم: چنين به ما رسيده كه پيامبر فرمود: هر كس شراب بنوشد ، نمازش تا چهل روز به حساب نمى آيد.
حضرت فرمود: راست گفته اند. گفتم: چگونه چهل روز ، نه كمتر و نه بيشتر؟!...

امام پاسخى در خور مى دهند و اين مدت را برابر با زمان ماندگارى اثر شراب در بدن مى دانند. پيشتر ، عرضه اى مرتبط به مدّت گوشت نخوردن و اثر آن ، از همين راوى گذشت.

3 . دستيابى به متن دقيق تر

اجازه نقل به معنى و نه عين الفاظ حديث از سوى امامان عليهم السلام ، مشروط به فهم درست و دقيق راوى بود ، و انتقال كامل معنى در هيأت و الفاظ ديگر ، شرط لازم آن. اين آزادى ، در ترويج و نشر حديث تأثيرى به سزا داشت ، ولى گاه براى راويان نكته انديش ، ترديدهايى به همراه مى آورد. اينان حديث را اخذ مى كردند و سپس براى دستيابى به متن اصلى ، آن را بر امام عرضه مى نمودند. زراره كه از راويان خبره ، فقيه و نكته سنج است ، مى گويد: عبدالواحد بن مختار برايم گفت كه بر امام باقر عليه السلام وارد شده و امام به او فرموده است: «أما علمت أنّ عليّا أحد الوالدين اللّذين قال اللّه عز و جل:« اشْكُرْ لِى وَ لِوَ لِدَيْكَ »۲ آيا نمى دانى كه على عليه السلام يكى از دو پدر [ اين امت ] است و خداوند متعال به سپاسگزارى از خود و آن دو ، در كنار يكديگر دستور داده است؟» .
زراره پيام اصلى حديثِ «على عليه السلام را مانند رسول اللّه پدر امت بدانيد» ۳ را مى فهمد و نيز اذعان دارد كه مى توان آن را از قرآن استخراج كرد ، امّا احتمال مى دهد كه استفاده از خصوص اين آيه ، از سوى راوى رخ داده است؛ زيرا در قرآن آيه هاى متعددى است كه

1.الكافى ، ج ۶ ، ص ۴۰۲ ، ح ۱۲ .

2.سوره لقمان ، آيه ۱۴ « وَ وَصَّيْنَا الْاءِنسَـنَ بِوَ لِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَ فِصَالُهُ فِى عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِى وَ لِوَ لِدَيْكَ إِلَىَّ الْمَصِيرُ ».

3.بحار الأنوار ، ج ۲۲ ، ص ۲۰۹ ، ح ۲۵؛ ج ۲۳ ، ص ۲۶۹ ، ح ۱۹؛ ج ۳۶ ، ص ۸ ، ح ۸ ، ۹ ، ۱۰ ، ۱۲ و ۱۶ .


در پرتوِ حديث
102

لطيف اشاره مى كنيم و آن ، عرضه احاديث دلالت كننده بر وجود احاديث صعب و مستصعب بر امام صادق و امام حسن عسكرى عليهم السلام و فهم معناى ژرف آنهاست. ۱

2 . فهم بهتر

احاديث نيز مانند آيات قرآن ، گاه در گذر زمان از فضاى خود جدا مى شوند و مفهوم روشن و زوديابشان ، به معنايى دور و ترديدانگيز ، تغيير مى يابد. اين تغيير ، مى تواند در يك واژه يا در يك تركيب هم صورت بپذيرد.
از اين رو ، راويان انديشمند در برخورد اوليه با اين احاديث ، به فهم سطحى و ظاهرى خود اكتفا نمى كردند و حديث را همراه با ترديدهاى ذهنيشان به پيشوايان زمان خود عرضه مى كردند. نمونه اين راويان ، عبدالمؤمن انصارى است. او كلمه اختلاف را در حديث «اختلاف اُمّتى رحمة» ـ اختلاف امت من رحمت است ـ تفرقه و چند دستگى معنى مى كند و چون نمى تواند آن را باور كند ، به امام صادق عليه السلام عرضه مى كند ، و آنگاه كه تأييد امام را مى شنود ، مى گويد: «إن كان اختلافهم رحمة ، فاجتماعهم عذاب؟!» 2 ـ اگر اختلاف امت رحمت باشد ، اجتماع آنان ، عذاب است!. امام در پاسخ ، اختلاف را به معناى لغوى و نخست خود ، يعنى آمد و شد تفسير مى كند ، و گفته حضرت رسول صلى الله عليه و آله را اشاره به آيه «نفر» 3 مى داند. يعنى از شهرها به مراكز علم بيايند و بروند ، تا دين را فرا گيرند و بياموزند ، نه اين كه در آن اختلاف كنند.
گاه عرضه حديث به اين دليل است كه راوى رمز و راز نهفته حديث را در نمى يابد.
نمونه اى از اين دست را ، حسين بن خالد عرضه كرده است. او مى گويد:
قلت لأبى الحسن عليه السلام : إنّا روينا عن النّبى صلى الله عليه و آله أنّه قال: من شرب الخمر لم تُحتسب له صلاته أربعين يوما ، فقال: صدقوا ، قلت: و كيف لا يُحتسب صلاته أربعين صباحا لا

1.بحار الأنوار ، ج ۲ ، ص ۱۹۵ ، ح ۴۰ .

2.معانى الاخبار ، ص ۱۵۷ ، ح ۱ .

3.سوره توبه ، آيه ۱۲۲ « فَلَوْلَا نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَـآئِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِى الدِّينِ وَ لِيُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ » .

  • نام منبع :
    در پرتوِ حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 303318
صفحه از 410
پرینت  ارسال به