سير تدوين غريب الحديث

چكيده

آشنايى با واژه هاى غريب به كار رفته در حديث ، از شاخه هاى مهم فقه الحديث و مؤثر در فهم متن است. اگر چه در دوره هاى اخير ، مراجعه به كتاب هاى لغت ، راه رايج در دسترسى به معناى اين واژهاست ، اما محدّثان نخستين و لغت دانان در اين زمينه ، وامدار مؤلفان كتاب هاى غريب الحديث هستند. مقاله حاضر ، به سير تدوين اين كتاب ها مى پردازد و مهم ترين آنها را معرفى مى كند. آشنايى با اين ميراث گرانبها ، مى تواند دستيابى به مفهوم احاديث را دقيق تر و آسان تر سازد ، وراه كشف معانى برخى احاديث را نشان دهد.
كليد واژه ها : غريب الحديث ، فقه الحديث ، كتاب هاى لغت ، غريب نگاران.

درآمد

همه آنان كه با متون كهن سر و كار دارند و در پى فهم انديشه هاى پيشينيان از ميان سخنان و نوشته هاى به يادگار مانده آنان اند ، با مشكل واژه هاى ناآشنا روبه رو هستند. واژه هاى نامفهوم و يا ديرياب ، گاه در جاى حسّاس و اصلى جمله قرار مى گيرند و از اين رو ، همه كلام را گنگ مى سازند و حسرت فهم مقصود گوينده و نويسنده را بر دلِ شنونده و خواننده مى نهند. اين كه چگونه كلمه اى ناآشنا (غريب) مى شود ، و يا چرا به وسيله گويندگان بزرگ كه در بحث بيش روى ما از معصومان عليهم السلام هستند به كار مى رود ، بحثى جداگانه است كه بسيارى از لغت دانان ، قرآنْ پژوهان و حديثْ شناسان ، بدان پرداخته اند و بيش از همه ، غريب نگاران نويسندگان غريب الحديث ، در مقدمه كتاب هاى خود آورده اند . ولى به هر حال ، آنان بدين نكته واقف بوده اند كه هرگاه معنا به گونه اى مستقيم به مخاطب

دينك و يعلّمونهم علمك؛ كيلا يتفرّق أتباع أوليائك ، ظاهرٍ غير مطاع أو مكتتمٍ يترقّب. إن غاب عن الناس شخصه فى حال هدنتهم ، فلم يغب عنهم قديم مبثوث علمهم ، و آدابهم فى قلوب المؤمنين مُثبَتَة ، فهم بها عاملون؛ ¹ خدايا! چنين است كه در زمين بايد حجّت هايى داشته باشى ، يكى پس از ديگرى و بر خلق تو. آنان را به دين تو راهنمايى كنند و علم تو را تعليم دهند ، تا پيروان اولياءات پراكنده نشوند. [ حجّت هايى ] آشكار و بى پيرو ، يا پنهان و منتظر. اگر جسمش از ديد مردم پنهان شده ، علم گسترده و ماندگارشان پنهان نمانده است. آداب آنان در دل هاى مؤمنان ، راسخ و بدان عاملند.