ج : ردّ احاديث اهل سنّت

منظور از اين انگيزه ، نه اين است كه علّامه مجلسى جاى ويژه اى و فصل مخصوصى را براى ردّ كردن روايات اهل سنّت گشوده باشد ، بلكه منظور آن است كه هرگاه روايات اهل سنّت به مناسبتى آورده شده و معارض با روايات مقبول بوده اند ، به ردّ آنها پرداخته است. نمونه هاى اين انگيزه را نيز مى توان مؤيّد اين معنا دانست.
نمونه نخست: علّامه مجلسى در مقام ردّ خبرى كه دالّ بر توبيخ امام حسن عليه السلام از سوى حضرت على عليه السلام بوده است ¹ ، مى گويد:
هذا الخبر إنّما رواه من طرق المخالفين ، و نحن لا نصححّه ، و على تقدير صحّته يحتمل أن يكون أخذه عليه السلام قبل القسمة ، مع كون حقّه فيها مكروهاً؛ ² اين خبر را تنها از طرق اهل سنّت روايت كرده است و ما آن را صحيح نمى دانيم ، و بنا به فرض درستى آن ، احتمال مى رود كه امام حسن عليه السلام در آن حق داشته ، اما اخذ حق ، پيش از قسمت بيت المال مكروه است.
نمونه ديگر ، روايتى است كه دلالت بر ارائه چگونگى آغاز خلقت به حضرت موسى عليه السلام دارد. اين روايت را شعيرى سبزوارى در جامع الاخبار نقل كرده است و علّامه مجلسى آن را از اهل سنّت و غيرمقبول مى داند. از اين رو ، مى گويد:
هذه من روايات المخالفين أوردها صاحب الجامع ، فأوردتها و لم أعتمد عليها؛ ³ اين ، از روايات اهل سنّت است كه صاحب كتاب جامع الاخبار آن را نقل كرده است و من آن را آورده ، ولى بر آن اعتماد ندارم.
نمونه متفاوت ديگرى ، در مجلدات مربوط به ادعيه و اذكار آمده است. علّامه مجلسى پس از نقل صلوات نقل شده از اهل سنّت مى گويد:
ثمّ اعلم إنّا إنّما أوردنا الصلوات المنقولة من طريق المخالفين عن أبى هريرة و أنس و

به تدريج منتشر شده است ^۱ .

ب : تصحيح و روشن نمودن تصحيف

تصحيف و تحريف در نقل حديث و يا هر متن ديگرى ، همواره و پيوسته اتفاق مى افتد. تصحيف هاى لفظى و سماعى و خطى ، همواره مخلّ به معنا بوده اند و از فهم درست و مقصود اصلى گوينده جلو گرفته اند ، اگرچه روش تصحيح نسخه اى و مقابله و عرضه ، شيوه اى كارآ در جهت تقليل تصحيف بوده است ، امّا تنها راه نبوده است. علّامه مجلسى افزون بر تهيه نسخه هاى خطى نفيس و متعدد ، پا فراتر نهاده و نصوص نقل شده را با متون ديگر كتاب هاى مشابه سنجيده ، و در اين ميان ، از متون اهل سنّت هم بهره برده است. به عنوان نمونه ، عبارت «يا اصحاب السورة البقرة» را با توجه به اكثر روايات اهل سنّت ، به «يا اصحاب السمرة» ^۲ تصحيح مى كند ؛ گرچه وجوهى را هم براى عبارت اول احتمال مى دهد. ^۳ همچنين در جايى كه مدح انصار را ذكر مى كند ، مى گويد:
يظهر من بعض كتب المخالفين أنّ مكان «عينى» «عيبتى» ، و مكان «ترسى» «كرشى»؛^۴از كتاب هاى مخالفان چنين بر مى آيد كه به جاى «چشمم» ، «جامه دانم» و به جاى «سپرم» ، «خانواده ام» است.
نمونه ديگر كه آن را تصحيف نقطه اى مى ناميم ، عبارت «المتحابّين بحلالى» است كه علّامه مجلسى به قرينه اكثر نسخ و روايات اهل سنّت ، نسخه «بحلالى» را كنار گذارده اند و «بجلالى» آورده اند. ^۵