احاديث يادشده چنين است :
1 . ... زُرَارَة عَنْ أبِى جَعْفَرٍ وَ أبِى عَبْدِ اللّه عليهماالسلام قَالا: أقْرَبُ مَا يكُونُ الْعَبْدُ إِلَى الْكُفْرِ أنْ يؤَاخِىَ الرَّجُلَ عَلَى الدِّينِ فَيحْصِى عَلَيهِ عَثَرَاتِهِ وَزَلّاتِهِ لِيعَنِّفَهُ بِهَا يوْماً مَا. ^۱
3 . ... زُرَارَة عَنْ أبِى جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ: إِنَّ أقْرَبَ مَا يكُونُ الْعَبْدُ إِلَى الْكُفْرِ أنْ يؤَاخِىَ الرَّجُلُ الرَّجُلَ عَلَى الدِّينِ فَيحْصِىَ عَلَيهِ عَثَرَاتِهِ وَزَلّاتِهِ لِيعَنِّفَهُ بِهَا يوْماًمَّا.
6 . ... زُرَارَة عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ: أقْرَبُ مَا يكُونُ الْعَبْدُ إِلَى الْكُفْرِ أنْ يؤَاخِىَ الرَّجُلُ الرَّجُلَ عَلَى الدِّينِ فَيحْصِى عَلَيهِ زَلّاتِهِ لِيعَيرَهُ بِهَا يوْماًمّا.
7 . ... ابْنِ بُكَير عَنْ أبِى عَبْدِ اللّه عليه السلام قَالَ: أبْعَدُ مَا يكُونُ الْعَبْدُ مِنَ اللَّه أنْ يكُونَ الرَّجُلُ يؤَاخِىَ الرَّجُلَ وَهُوَ يحْفَظُ عَلَيهِ زَلّاتِهِ لِيعَيرَهُ بِهَا يوْماًمَّا.
علّامه شعرانى نمونه هاى نقل شده با تغييرات بيشترى را معرفى كرده است. او دو حديث زير را با وجود اختلافات ظاهرى ، به دليل اتحاد مقصود اصلى آنها يكى دانسته است. ايشان مقصود اصلى حديث را ، بيم نداشتن از گفتن (نمى دانم) مى داند . يعنى هرگاه از ما سوالى كردند كه پاسخ را نمى دانستيم ، طفره نرويم و صريحا نادانى خويش را ابراز كنيم . ^۲
دو حديث ياد شده چنين اند :
ح 5 ـ محمّد بن إسماعيل ، عن الفضل بن شاذان ، عن حماد بن عيسى ، عن ربعى بن عبد اللّه ، عن محمّد بن مسلم ، عن أبى عبد اللّه عليه السلام قال : للعالم إذا سئل عن شئ وهو لا يعلمه أن يقول : اللّه أعلم ، وليس لغير العالم أن يقول ذلك . ^۳
ح 6 ـ على بن إبراهيم ، عن أحمد بن خالد ، عن حماد بن عيسى ، عن حريز بن عبد اللّه ، عن محمّد بن مسلم ، عن أبى عبد اللّه عليه السلام قال : إذا سئل الرجل منكم عما لا يعلم فليقل : لا

همچنين بسيارى از ادعيه ، اذكار و مناجات ها ، راز و نياز امامان با خداى سبحان بوده و از اين رو ، كلمات آنها چنان دقيق و زيبا گزيده شده اند كه كمتر كسى توان انتقال همان معانى را در قالبى ديگر دارد. اوراد ، حرزها ونمازها و عبادات تعليمى را نيز مى توان به اين دسته افزود . عالمان ، نقل معنا را در اين گونه احاديث ، مجاز ندانسته اند؛ ^۱ هرچند گاه اتفاق افتاده است.
در احاديث كوتاه و نه چندان بلند نيز انگيزه نقل لفظى بيشتر از نقل معنا است؛ زيرا به يادسپارى و گزارش سخنى شيوا ، رسا و كوتاه ، اگر با همان شكل و واژه ها باشد ، آسانتر و راحت تر از آن است كه واژه ها تغيير يابند و در قالبى نو ريخته شوند. اين مبنا شامل سخنان نغر قرار گرفته در دل ديگر سخنان نيز مى شود. علّامه شعرانى در يكى از تعليقه هايش اشاره اى كوتاه به اين موضوع داشته است :
«و احتمال حفظ جميع خصوصيات الالفاظ بعيد لاختلاف الروايات فى خطبه واحده اللهم الا ما يتشبث بالخاطر من لفظ بديع و معنى طريف اطرف و ابدع من ساير كلمات الخطبه» .«و احتمال به خاطر سپردن همه ويژگى هاى لفظى بسيار كم است. دليل اين مطلب وجود گزارش هاى گوناگون از يك خطبه است. مگر عبارتى كه شيوا و نغز باشد و با بقيه خطبه تفاوت داشته باشد» .
بسيارى از آنچه در اين ميان باقى مى ماند نيز ، چنان به هم شبيه اند كه نمى توان آنها را متعارض دانست ، مانند : روايات منقول از امام على عليه السلام در تحف العقول و نهج البلاغه و متون هم عرض آن ، مانند غرر الحكم و عيون الحكم والمواعظ . ما يك نمونه را مى آوريم. اين احاديث در باب «مَن طَلَبَ عَثَراتِ المُؤمنينَ وعوراتِهم» در الكافى ^۲ است. احاديث يكم ، سوم ، ششم و هفتم اين باب ، هم مضمون اند و تنها تفاوت هاى اندكى با هم دارند و در معناى اصلى ، يعنى نهى از عيب جويى و پيگيرى عيوب مؤمنان ، اختلافى ندارند. متن