معيارهاى مهم نقد محتوايى حديث

چكيده

پذيرش آگاهانه احاديث ، در گروى سنجش محتواى آنها با معيارهايى استوار و از پيش پذيرفته شده است. امامان معصوم ما ، خود ، بر اين نكته پاى فشرده و معيارهاى مهم آن را بر نموده اند. آنان همچنين سفارش كرده اند كه در ردّ حديث از شتابزدگى بپرهيزيم و هر جا كه شبهه ناك است ، به جاى ردّ حديث ، «ردّ العلم» كنيم.
مهم ترين معيارهاى نقد را مى توان قرآن ، سنّت نبوى و سيره امامان ، عقل و ضروريات مذهب و تاريخ قطعى دانست. ما براى همه اينها ، نمونه هايى را نيز ارايه داده و به اهميت آنها و يا اثبات معيار بودن هر يك ، اكتفا نكرده ايم.
كليد واژه : نقد حديث ، معيارهاى نقد متن ، عقل ، ضروريات مذهب ، تاريخ قطعى .

اهميت نقد

نقد حديث ، به معناى جداسازى روايات حقيقى از ساختگى ، وسنجش آن با معيارهاى استوار وكارآ ، در هر دو ناحيه سند و متن ، لازم و به وقوع پيوسته است ، اما از آنجا كه نقد سندى حديث ، برعهده دانش رجال و شاخه هاى گوناگون آن ، مانند علم طبقات است ، ما در اين جا به نقد متن ، اهميت و معيارهاى آن مى پردازيم .
نقد ، به معناى جداسازى خوب از بد ، سنّت حسنه و ديرينه عالمان بوده است. نقد ، اگرچه ارائه نيكويى ها و زيبايى ها را نيز در دل خود دارد ، امّا بيشتر براى برنمودن اشتباهات و اشكالات به كار رفته است. امامان معصوم ما به پيروى از فرموده خداوند: « فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ » ، ^۱ سفارشگران هميشگى به نقد

آسيب ديگر ، بى اعتمادى افراطى به متون احاديث است . بر پايه بحث هاى پيشين و آنچه از علّامه شعرانى نقل شد ، اگر حديث پژوهى بدون مراجعه به نقلهاى ديگر مشابه و هم مضمون ، بر الفاظ و عبارت هاى برخى گزارشهاى نه چندان دقيق اصرار ورزد و كوهى از نتيجه ها را بر يك ضمير و يا تقدّم و تأخّرى كوچك بار كند ، با پيدا شدن نخستين متن متفاوت اما مشابه ، پايه استدلالش فرو مى ريزد و روند استدلال و استنتاج را بايد از نو بپيمايد. اما آن سوى اين نكته نيز آسيبى جدى است ، زيرا گفتيم اگر به گمان اثرگذارى روش نقل معنا ، بر حجّيت متون و الفاظ حديث ، تنها بخش مشترك و تكرار شده احاديث را بپذيريم ، بايد بخش هاى غير مشترك و پاره هاى متفاوت و متعدّد هر يك از نقل ها را ناديده بگيريم و بدين سان ، تتبّعِ ما ناقص مى شود و به همه اطلاعات لازم دسترس نمى يابيم و نتيجه اى نادرست گرفته و آن را مقصود معصوم پنداشته و به ايشان نسبت مى دهيم. توضيح بيشتر اين مباحث را به مبحث خانواده حديث و نيز آسيب شناسى حديث وامى نهيم كه هر دو بخش هاى بزرگى از فقه الحديث هستند و به گونه اى مستقل بررسى شده اند . ^۱