27
در پرتوِ حديث

احاديثى بيشتر را يافت كه اين كار ، نيازمند نمايه گيرى از همه احاديث مرتبط بوده و پس از گردآورى موضوعى احاديث هم معنا ، قابل اجراست؛ چه در بسيارى از احاديثى كه موضوع اصلى ديگرى دارند ، اشاره هايى به صفت ديگرى به چشم مى آيد و به طور فرضى ، در احاديث جهل و عقل ، ممكن است نشانه هايى از حسادت برشمرده شود.
گفتنى است يكى از مشكلات اين راه ، وجود نشانه هاى يكسان براى دو صفت است و راه حل آن ـ همان گونه كه در علم پزشكى و شناخت بيمارى هاى جسمى ، معمول و رايج است ـ ، بررسى همه جانبه براى پشت سر نهادن نشانه هاى مشترك و دسترسى به نشانه هاى غير مشترك است ، و يا در جايى كه به اين نشانه هاى متفاوت و غير مشترك دست نمى يابيم ، درمان توأم است ، يعنى كاربرد پادزهرهاى هر دو بيمارى و به كاربستن شيوه هاى درمان هر دو پريشانى.

د : پيشگيرى و درمان

تلفيق روايات توصيف گر ، يعنى رواياتى كه نشانه هاى يك صفت را مى نماياند و احاديث تبيين گر ، در آسيب شناسى صفات ثمره مى دهد و مى توانيم با بروز نخستين نشانه ها ، به علت پيدايش آن پى ببريم و آسيب بيشتر را از راه درمان علت ، پيشگيرى كنيم.
به عنوان مثال ، از بروز نشانه حقد و كينه ، مى توانيم به حسد پى ببريم :
الحقد شيمة الحسدة؛۱كينه ، خصلت حسودان است.
و با ريشه كن كردن آن ، كينه را بزداييم و يا با توجه به «الحقد مثارالغضب؛ ۲ كينه ، برانگيزاننده خشم است» ، براى مهار هيجان خشم ، به رفع كينه بپردازيم .
استفاده تفصيلى از احاديث در درمان برخى از بيمارى ها ، استفاده ديگر از احاديث در روان شناسى تربيتى است ، اما چون در كتب حديثى و اخلاق به صراحت به اين احاديث اشاره شده و در هر بيمارى ، باب ويژه اى بدان اختصاص يافته است ، بيش از اين به آن

1.غرر الحكم ، ح ۴۲۲.

2.همان ، ح ۵۳۰ .


در پرتوِ حديث
26

است. به عنوان مثال ، در برخى از روايات آمده است :
النصيحة من الحاسد محال؛۱خيرخواهى از حسود ، ناممكن است.و الحسود لا خلّة له؛۲حسود را دوستى نيست.
هر دو حديث ، از امام على عليه السلام است و به اين مسئله اشاره دارد كه حسد با برخى چيزها ميانه اى ندارد ، يعنى اگر آنها وجود داشتند ، حسد وجود ندارد. بر اين اساس ، اگر در خود احساس دوستى با كسى را مى يابيم و يا در درون و برون ، براى او خيرخواهى كرده ايم ، مى توانيم ادعا كنيم كه بيمارى حسد در ما ، حداقل نسبت به آن شخص وجود ندارد .
به عبارت ديگر ، چه از راه وجودى و چه از راه عدمى و از طريق نشانه شناسى ، مى توانيم وجود و يا عدم برخى از صفات و بيمارى ها را اثبات كنيم. اين فقط يك نظريه بدوى نيست ، بلكه تاكنون در سه طرح كارى «حيا» ، «شكر» و «تكلّف» پاسخ داده و برخى از روان شناسان با بهره گيرى از روايات حاوى نشانه هاى اين صفات ، به تدوين آزمون هايى پرداخته اند كه در مقام عمل و تطبيق خارجى ، از بوته آزمايش نيز سربلند بيرون آمده است. ۳
در تهيه دانش نامه بزرگ ميزان الحكمة و تقريباً در بيشتر مدخل هاى اخلاقى آن ـ كه بيش از دو سوم هفتصد مدخل اصلى را دربر مى گيرد ـ ، به اين مهم توجه داشته ، در بسيارى از عنوان ها ، احاديثى را تحت عنوان علامت و نشانه وجود آن گرد آورده ايم. ۴ روشن است كه در يك تحقيق با گستره كمتر ، اما ريزتر ، فنى تر و متمركزتر ، مى توان

1.الخصال ، ج ۱ ، ص ۲۶۹ ، ح ۵ .

2.غرر الحكم ، ح ۸۸۴ .

3.ر . ك : پايان نامه دكتراى دكتر محمود گلزارى (تهيه ابزارهايى جهت سنجش عمل به باورهاى دينى و انواع حيا و...) كه با همكارى حجة الاسلام پسنديده در مركز تحقيقات دارالحديث به ثمر نشست .

4.ر. ك : باب «حقارت = كهترى» ، «عُجب = خودشيفتگى» ، «تكبّر = خودبزرگ بينى» ، «بخل = تنگ چشمى» و... .

  • نام منبع :
    در پرتوِ حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 319064
صفحه از 410
پرینت  ارسال به