299
در پرتوِ حديث

درگذشته است .
شاگرد سوم ، أبو على احمد بن ادريس اشعرى است كه وى نيز از بزرگان و محدثان قم بوده و سال فوت او نيز ، مضبوط است. او ، در سال 306 هجرى قمرى از دنيا رفته است. حال اگر بر اساس اين تاريخ ها ، يك حلقه 35 ساله به عقب بازگرديم ، به همان دهه هاى آغازين نيمه دوم قرن سوم هجرى مى رسيم.
مؤيد اين سخن ، شاگردى كسانى نزد احمد بن اسحاق است كه از زمره استادان كلينى هستند ، مانند محمّد بن يحيى العطار و على بن ابراهيم بن هاشم ؛ زيرا مى دانيم كه كلينى در سال 329 يا 328 در گذشته است و چون كلينى با احمد بن اسحاق دو حلقه فاصله دارد ، حدود هفتاد سال به عقب بازگشته و به حدود سال هاى 260 مى رسيم و اين ، نتيجه قبلى را استوارتر مى سازد .
دنباله اين قاعده ، در به دست آوردن دوره استادان و مشايخ احمد بن اسحاق ، پى گرفته مى شود . در بخش استادان ، به اين موضوع اشاره شده كه احمد بن اسحاق ، دو استاد اصلى و بزرگ داشته است ، يعنى بكر بن محمّد ازدى و سعدان بن مسلم كه هر دو ، در روزگار امام صادق عليه السلام و امام كاظم عليه السلام مى زيسته اند و چون امام كاظم عليه السلام در سال 183 رحلت كرده است ، پس اين دو ، بايد در دهه هاى ميانى قرن دوم به بعد صاحب كرسى استادى بوده باشند. از سوى ديگر ، احمد بن اسحاق براى تحمل و قرائت حديث نزد اين دو ، بايد حدود دو دهه از عمرش را پشت سر گذاشته و اين بدان معناست كه وى بايد در ربع سوم از نيمه دوم قرن دوم هجرى به دنيا آمده باشد ؛ زيرا بر اساس علم طبقات ، احمد بن اسحاق بايد از راويان امام رضا عليه السلام حديث نقل كند و به اصطلاح از امام صادق عليه السلام و امام كاظم عليه السلام و راويان بزرگى كه اين دو امام را درك كرده اند ، دو طبقه متأخر است ، اما تصريح نجاشى به معمّر بودن اين دو استاد بزرگ را داريم و گذشت كه معمرين استثناى قاعده هستند و مى توانند دو طبقه را پوشش دهند ، مى توانيم احمد بن اسحاق را از شاگردان آخر عمر اين دو تن بدانيم ، يعنى همان ربع آخر قرن دوم هجرى ، و چون بايد احمد بن اسحاق در اين دوره ، حدود بيست ساله باشد ، پس تولدش در ربع سوم قرار مى گيرد .


در پرتوِ حديث
298

شيعه ، مانند كافى ، اين ادعا را ثابت مى كند؛ هر چند فزونى نسبى احاديث فقهى وى را نمى توان انكار نمود .

تاريخ گذارى احمد بن اسحاق اشعرى

هر چند در گذشته ، تاريخ تولّد و وفات به صورت دقيق امروزين مورد توجه نبوده است و همه شرح حال نويسان ، خود را موظّف نمى ديده اند كه اين تاريخ ها را به صورت خاص در شرح حال بزرگان درج كنند ، اما در علم رجال و فنّ طبقات ، راه هايى وجود دارد كه مى توان با به كارگيرى آنها ، دوره زندگى يك راوى و محدّث رابه صورت تقريبى معيّن كرد. اين طريقه ، بر اساس طبقه بندى راويان و در نظر گرفتن حلقه هايى از سلسله استادان و شاگردان كه هر كدام ، يك بازه زمانى حدود سى تا سى و پنج سال را پوشش مى دهد ، به صورت اجمالى به ما امكان اين ادعا را مى دهد كه بگوييم احمد بن اسحاق ، از دهه هاى آخر قرن دوم تا ربع سوم قرن سوم هجرى مى زيسته است ؛ زيرا استادان مشهور او ، از بزرگان نيمه دوم قرن دوم هجرى و شاگردان او ، از راويان نيمه دوم قرن سوم هجرى هستند. گفتنى است اين طريقه ، بر اساس عمر متعارف گذشته انسان ها ، يعنى يك دوره هشتاد ساله كه حدود نيمى از آن به بازدهى و تدريس و آموزش ديگران سپرى مى شود ، طراحى گشته و اشخاصى كه عمرى بسيار كوتاه داشته و يا جزو معمّرين بوده ، از اين قاعده استثناء مى شوند. از اين رو ، كتاب هاى انساب و رجال ، به صورت معمول به اين استثناها اشاره اى دارند و چون هيچ كتابى ، احمد بن اسحاق را جزو معمّرين نشمرده است ، مى توان با سود جستن از همين قاعده ، دوره او را تخمين زد .
تطبيق اين قاعده ، بر احمد بن اسحاق نيز امكان پذير است ؛ زيرا سه شاگرد مشهور او را مى شناسيم كه سال هاى وفات آنها در كتاب هاى رجال شناسى ، مكتوب است. نخستين آنها ، محمّد بن صفار فروخ قمى است كه محدّثى مشهور و مؤلّف كتاب بصائر الدرجات است. او به تصريح نجاشى ، در سال 290 هجرى درگذشته است .
شاگرد دوم ، سعد بن عبداللّه اشعرى است كه او نيز محدثى مشهور و صاحب ده ها كتاب بوده و بر اساس آنچه نجاشى گزارش مى دهد ، سال 299 يا 301 هجرى قمرى

  • نام منبع :
    در پرتوِ حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 303330
صفحه از 410
پرینت  ارسال به