301
در پرتوِ حديث

روايت بوده است و اين امر به صورت متعارف ، تولد او را در دهه هاى پايانى قرن دوم محتمل مى نمايد.
گزارش رجال شناسان شيعه از زاويه اى ديگر ، دهه آخر عمر احمد بن اسحاق را مى نماياند.
احمد بن اسحاق ، به تصريح سه رجال شناس بزرگ پيشين ، از اصحاب امام حسن عسكرى و بلكه از اصحاب و ياران ويژه حضرتش است و از سوى ديگر ، مى دانيم كه امام حسن عسكرى عليه السلام از سال 253 تا 260 هجرى قمرى ، عهده دار امر خطير امامت بوده است. اين دو آگاهى ، در كنار هم ، به ما نشان مى دهد احمد بن اسحاق در سال هاى 250 تا 260 ، يعنى دهه آغازين نيمه دوم قرن سوم هجرى ، در سنين كمال به سر مى برد و تا بدانجا پيش رفته است كه جزو خواصّ اصحاب امام زمان خويش ، به شمار مى آيد. امرى كه با اسنادى تاريخى و مكرّر تأييد و تأكيد مى شود و به بخشى از آنها در ضمن مقاله ، اشاره هايى شده است. مطلب قابل ارائه در اين جا ، چگونگى توصيف رجال شناسان از اوست .
نجاشى و طوسى ، هر دو ، او را «وافد القميين» ، يعنى نماينده قميان مى دانند و گزارش هاى تاريخى نشان مى دهد كه هديه ها ، وجوهات ، نامه ها و سؤال هاى اهل قم ، از طريق او به امام حسن عسكرى عليه السلام مى رسيده است و افزون بر اين ها ، وى ، وكالت امام را عهده دار بوده است ، همه اينها ، نشان از آن دارد كه احمد بن اسحاق در روزگار امامت امام حسن عسكرى ، جزو بزرگان حوزه قم بوده است ، به ويژه اگر تعبير ديگر شيخ طوسى را در نظر آوريم و آن را ناظر به همين دوره بدانيم. شيخ طوسى ، احمد بن اسحاق را «شيخ القميين» نيز خوانده است ، تعبيرى كه در زبان و فرهنگ عرب ، براى اشخاص مسنّ به كار مى رود و در زبان محدّثان نيز ، به استادى باتجربه اطلاق مى شود كه شاگردانى متعدد و گاه بزرگ دارد .

قرينه دوم

شيخ طوسى ، بيرون آمدن توقيعى را به سوى أبو محمّد رازى و احمد بن أبى عبد اللّه گزارش مى دهد كه در مدح و توثيق صريح احمد بن اسحاق ، به همراه ابراهيم بن محمّد


در پرتوِ حديث
300

بر اين اساس ، استاد ديگر احمد بن اسحاق ، يعنى عبداللّه بن ميمون كه او نيز از اصحاب امام صادق عليه السلام است ، بايد معمر بوده باشد و يا ميان او احمد بن اسحاق در تنها سند به دست آمده ، واسطه اى بوده كه حذف شده است. اين مسئله ، با اندكى تفاوت ، در باره زكريا بن محمّد نيز صادق است.
بقيه اساتيد احمد بن اسحاق ، مانند زكريا بن آدم و حسن بن عباس بن حريش و داوود بن قاسم جعفرى ، همگى از اصحاب امام رضا عليه السلام و يا حتى امام جواد عليه السلام به شمار مى روند و همان يك طبقه را فاصله دارند و از اين رو ، تأييدكننده نتيجه قبلى هستند ؛ زيرا وفات امام رضا عليه السلام سال 203 هجرى است و امام جواد عليه السلام نيز در سال 220 هجرى رحلت كرده و بر اين اساس ، راويان و اصحاب اين دو امام بزرگ ، در دهه هاى آغازين قرن سوم مى زيسته و شاگردان آنان مانند احمد بن اسحاق اشعرى ، تا دهه هاى ميانى قرن سوم و پس از آن زنده بوده اند .
مى توان قرينه هاى ديگرى نيز براى اثبات اين ادّعا ارائه داد كه در پى مى آيد.

قرينه نخست

رجال شناسان شيعه ، همگى اتفاق دارند كه احمد بن اسحاق از اصحاب امام جواد عليه السلام بوده است. تاريخ نيز مى گويد كه امام جواد عليه السلام پس از شهادت پدرش امام رضا عليه السلام در سال 203 و مرگ مأمون ، از خراسان به مدينه بازگشت. اما معتصم ، جانشين مأمون ، پس از آن كه به بغداد آمد ، امام را به آنجا احضار كرد و در همان جا هم به شهادت رساند .
مجموع دو نكته ، نشان مى دهد كه احمد بن اسحاق در دهه هاى آغازين قرن سوم ، سال هاى خردسالى را پشت سر نهاده و توانسته است از معهد و محلّ تولد خود ، قم ، مهاجرت كند و در طلب حديث و علم صحيح ، فرسنگ ها راه را بپيمايد و در عراق و در جوار درگاه امام جواد عليه السلام كه در سال هاى 203 تا 220 هجرى قمرى سكّان امامت شيعه را عهده دار بوده ، بزيد و از خرمن علم او توشه برگيرد ، و چون اين امر به طور معمول براى اشخاصى اتفاق مى افتد كه حداقل چند دهه از عمر خود را پشت سر نهاده ، مى توانيم به سادگى نتيجه بگيريم كه وى در دهه هاى آغازين قرن سوم در سنّ تحمّل و شنيدن

  • نام منبع :
    در پرتوِ حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 304346
صفحه از 410
پرینت  ارسال به