الأحلام» ^۱ است كه جزو معدود شرح هاى كتاب الدرة الباهرة كه كتابى بدون شرح و بيان است و همان شرح در ذيل همان حديث در نزهة الناظر موجود است.
اگر اين نكته را نيز بيفزايم كه تلخيص دو كتاب حديثى ديگر ، «اصل علاء بن زرين» و كتاب الجعفريات هم به شهيد اول منسوب است ، مى توانيم بگوييم كه شهيد به تلخيص و گزيده نويسى نزهة الناظر نيز دست يازيده و برخى احاديث زيباى آن را براى خود و همراه داشتن در سفرها ، استنساخ كرده و احاديثى چند را به آن افزوده و جباعى نيز آن را در مجموعه خود آورده است.
در هر حال ، احاديث كتاب با عقل و نقل تأييد مى شود و تقريباً همه آنها در ديگر كتاب هاى حديثى موجودند و از اين رو ، نا آگاهى ما از مؤلّف كتاب كه تنها طريقى براى نقل و ارتباط است ، چندان زيانى به آن نمى رساند و همچون تحف العقول ، مى توان از صحّت و اعتبار و استوارى مضمون كتاب ، به شأن و منزلت مؤلّف پى برد .

شهيد اول ^۲

با پذيرفتن اين نكته كه نويسنده و حداقل تلخيص كننده كتاب ، شهيد اول است ، اندكى به زندگانى او مى پردازيم .
أبو عبداللّه شمس الدين محمّد بن مكّى عاملى ، معروف به شهيد اول ، از بزرگ ترين فقيهان شيعى و از مشهورترين آنان است. او ، نيمه نخست قرن هشتم هجرى در «جزين» در منطقه جبل عامل به دنيا آمد ، به عراق كوچ كرد و از پيروان مكتب «حلّه» شد. او نزد «فخر المحقّقين» ، فرزند علّامه حلّى و صاحب بزرگ ايضاح الفوائد ، در گذشته به سال (771 ه ق) ، و «سيد عبدالمطلب بن الأعرج حسينى» ، خواهر زاده علّامه حلّى ، در گذشته به سال (754 ه ق) و ديگر عالمان شيعى و نيز عالمان سنّى ^۳ فقه آموخت و سپس به تأليف

نوشت ، با حمد و صلوات. ¹
و كتابت ، اعم از تأليف و استنساخ است ، بلكه شايد ظهور و كاربرد آن ، بيشتر در استنساخ و رونويسى باشد .
البته اين بدان معنا نيست كه عبارت نتواند حمل بر تأليف شود و به دنبال مؤلّف ديگرى بگرديم و همچون كاتب ناشناس نسخه محفوظ در مجموعه خطى به شماره 6763 در كتابخانه بزرگ آستان مقدس رضوى ، آن را به عالم نحرير ، كيدرى رحمه اللهنسبت دهيم .
هر چند كه اين نسبت را برخى با تشابه ميان يكى دو روايت ² از الدرّة الباهرة با متن آمده در مجموعه جباعى ³ كه آن را از قطب الدين كيدرى آورده ، تقويت كرده اند ⁴ ، اما چون هيچ يك از كتاب ها و مجموعه هاى منتسب به كيدرى ، قابليت انطباق بر الدرة الباهرة را ندارد ، ناگزيريم آن را در حدّ يك احتمال و نه فراتر ، نگاه داريم .
ما از خلال مأخذيابى احاديث الدرة الباهرة ، به اين حدس رسيديم كه آن ، گلچين حكيمانه اى از كتاب نزهة الناظر و تنبيه الخاطر ⁵ و دو سه كتاب حديثى مشهور مانند كافى ، تحف العقول و نثر الدر است؛ زيرا در حدود سه چهارم احاديث كتاب در نزهة الناظر يافت شد و حتى ترتيب آنها ، بسان ترتيب نزهة الناظر بود. دو مؤيد ديگر نيز موجود است ، يكى آن كه با وجود انتساب برخى احاديث به امامى خاص ، از سوى همه كتاب هاى حديثى پيش از الدرة الباهرة ، آن را به امام ديگرى نسبت داده است و دقيقاً همان نسبت در نزهة الناظر موجود است. ⁶ و مؤيد دوم ، شرح آمده بر حديث «من اكثر المنام ، رأى