نويسندگان شيعه اختصاص دارد ، نيز عنوان شده ^۱ و ابن بطريق (533 ـ 600) هم در كتاب مشهورش ، العمدة ، به هنگام تبيين حديث تكريم عباس ، عموى پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله ، مى گويد:
ويزيد ذلك بيانا و إيضاحا ما ذكره الحسين بن محمّد بن الحسين الحلوانى فى كتابه الّذى جمعه من لمع كلام النبىّ صلى الله عليه و آله و كلام الأئمّة عليهم السلام ، قال: فى لمع كلام الإمام الزكى أبى الحسن على بن محمّد العسكرى عليه السلام ، لمّا سأله المتوكّل فقال له: ما تقول بنو أبيك فى العبّاس؟ قال: ما يقولون فى رجلٍ فرض اللّه طاعته على الخلق ، و فرض طاعة العبّاس عليه ؛^۲و آنچه توضيح بيشترى مى دهد و مسئله را روشن تر مى كند ، نقل حسين بن محمّد بن حسين حلوانى در كتابش است. كتابى كه در آن سخنان درخشان پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام را گرد آورده و در بخش سخنان امام حسن عسكرى عليه السلام آورده است: هنگامى كه متوكل از او پرسيد: پسران پدرت در باره عباس چه مى گويند؟ فرمود: آنچه در باره مردى كه خدا اطاعتش را بر مردم و طاعت عباس را بر او واجب كرد ، مى گويند.
حديث با همين متن تقريبا گنگ ، در نزهة الناظر موجود است ^۳ ، و تعبير «لُمَع» كه همان تعبير مؤلف در مقدمه و نيز مؤخّره كتاب از احاديث گرد آورده اش و عنوان ابواب كتاب در برخى نسخه ها ^۴
مى باشد ، جاى ترديدى نمى نهد كه منظور ابن بطريق از حسين بن محمّد بن حسين الحلوانى ، همين مؤلّف نزهة الناظر است و «حسين» دوم ، تصحيف «حسن» است كه تصحيفى شايع و عادى در كتابت و استنساخ مى باشد.
علّامه مجلسى نيز در باب «ما جمع من جوامع كلم اميرالمؤمنين عليه السلام » ، هنگام اشاره به كتاب هايى كه برخى از احاديث در باره حضرت على عليه السلام را در خود جاى داده اند ، از نزهة الناظر نام مى برد و آن را تأليف حسين بن محمّد بن حسن مى داند. ^۵

احاديث هر معصوم را جداگانه و هر كدام را در يك فصل آورده و كتاب را به ترتيب معصومان عليهم السلام مرتب ساخته اند. كتاب مشهور تحف العقول از ابن شعبه حرّانى در قرن چهارم هجرى ، و الدرّة الباهرة منسوب به شهيد اول در قرن هشتم ، از اين زمره اند و كتاب حاضر ، حلقه ميانى اين دو كتاب است .
نزهة الناظر و تنبيه الخاطر ، به راستى بوستان و تفرّج گاه خستگان انديشه است. تلألؤ سخنان حكمت آموز هر معصوم و درخشش يكايك اين درّهاى سفته ، خواننده را در فضايى تماشايى فرو مى برد و به امتداد خواندن ، او را از دنيا و بندهاى شيطانى آن مى رهاند و با حقيقت نهفته در ژرفاى كلمات پيشوايان هدايت ، آشنا مى سازد.
اين كتاب ، افزون بر مفيد بودن براى عموم مردم ، نياز پژوهشگران به احاديث يك معصوم مشخص در زمينه مسائل اخلاقى و اجتماعى را برطرف مى كند ، و منابع آورده شده در پانوشت كتاب ، راه محققان را براى دسترسى به اسناد هر حديث و مضمون هاى مشابه آمده در احاديث ديگر هموار مى سازد.

نام مؤلّف

خوشبختانه ، كتاب نزهة الناظر و تنبيه الخاطر ، افزون بر قوّت محتوايى و علوّ معانى ، داراى مؤلّفى شناخته شده و معلوم است. مؤلف ، نام خود را در پايان كتاب آورده و بدينسان بر اعتبار نوشته خود افزوده است. او ، خود را حسين بن محمّد بن الحسن مى نامد ، و با مراجعه به اسامى واقع شده در اسناد احاديث ، مانند آنچه در بشارة المصطفى نوشته محمّد بن ابوالقاسم طبرى (قرن 6) ^۱ ، و نيز ذيل تاريخ بغداد از ابن نجّار بغدادى (متوفى 643) ^۲ آمده است ، مى توانيم او را كامل تر و به اين گونه بشناسيم: أبوعبداللّه الحسين بن محمّد بن الحسن بن نصر الحلوانى.
اين نام ، يعنى الحسين بن محمّد بن الحسن ، از سوى ابن شهر آشوب ، رجال شناس و كتاب شناس بزرگ شيعه در قرن ششم (م 588) ، در كتابش معالم العلماء ، كه به ذكر