در باب حذف برخى آيه ها يا جمع قرآن اشاره مى كند و آنها را پاسخ داده است. ^۱ اين باب طولانى ، به بسيارى از مسائل ديگر نيز اشاره مى كند و دامنه آن به مسائل فقهى اختلافى مانند تقسيم ارث ^۲ نيز مى كشد. فصل پايانى كتاب نيز با مسئله «رجعت» آغاز مى شود ^۳ و با بحث از متعه حجّ و نساء ادامه مى يابد ، بى آن كه اين مبحث به پايان رسد. ^۴ در پايان نيز ، در باره امام على عليه السلام و صحيفه آل محمّد صلى الله عليه و آله و رويارويى حضرتش با معاويه و مسائلى از اين نوع مطالبى آمده است. ^۵ در چاپ و تصحيح محدث ارموى ، تعليقات متعدد و مفصّلى آمده كه بر فوايد كتاب افزوده است. اين تعليقات كه به گفته مصنف ، در حدّ ضرورت آمده ، غير از حواشى و پانوشت هاى مفصل و توضيحى مصحّح ارجمند كتاب در درون كتاب است. تعليقه ها ، به شكل ملحق به پايان كتاب افزوده شده و حدود هفتاد صفحه از كتاب را در بر گرفته است. ^۶

2 . المناظرات بين فقهاء السنّه والشيعه

اين كتاب كه با نام مؤتمر علماء بغداد فى الامامه والخلافه و با تحقيق سيد مرتضى رضوى در سال 1377 هجرى شمسى در تهران نشر يافته بود ، با نام ديگر و تحقيق صالح الوردانى در سال 1429 هجرى قمرى در بيروت منتشر شد. در هر دو چاپ ، مؤلّف كتاب مقاتل بن عطيه ( م 505 ) ناميده شده است ، اما حقيقت آن است كه مقاتل ، فقط كاتب اولين مناظره گزارش شده در كتاب است كه چون دو سوم حجم اصلى كتاب را به خود اختصاص داده ، بدان ناميده شده است. مناظره دوم نيز گزارش گفتگوى شيخ حسين بن عبدالصمد جبعى عاملى ، پدر شيخ بهايى در حلب به سال 951 هجرى قمرى است. گزارشگر و كاتب بحث ، نيز شيخ حسين بن عبدالصمد است. اين مناظره در منزل عالمى سنى بوده است .

گفتگوى كتبى و علمى ، كار را به پايان مى برد . كار او در زمينه احاديث فقهى و فتاوى فقيهان غير شيعى نيز بيشتر بدين گونه است. نخستين كسى كه به اين نكته پى برده ، آيت اللّه فقيد سيد مهدى روحانى رحمه الله است كه در نامه اش به محدّث ارموى ، مصحّح كتاب ، چنين مى نويسد :
پس از عرض سلام و تقديم مراتب ارادت ، كتاب إيضاح را كه به حواشى كثيره الافاضه آن جناب مزين و آراسته بود ، بيشترش را مكرراً مطالعه كردم ، انصافاً كتاب ذى قيمتى است؛ چه آن كه أصحابنا الإمامية ـ رضوان اللّه عليهم ـ در مقابله با اهل سنت ، بيشتر در اطراف مسأله امامت بحث كرده و باز بيشتر حالت دفاعى داشتند و در مقابل تهمت ها ، چنانكه تاكنون نيز مرسوم آنان است ، نوبت بررسى عقايد و آراء آنها را نداشتند ، و لكن اين مرد دانشمند اين راه را نرفته و چنانكه ملاحظه فرموده ايد ، در مطاوى كلمات ، مختصرى به حديث غدير و حديث ثقلين اشارتى كرده و رد شده است ، و اين هدف را تعقيب كرده كه روش اهل سنّت را در آن قسمت از عقايد و آراء كه نصّ قرآن مجيد و سنّت ثابته بر آن ناطق نيست ، بيان كند ، و نيز اختلافات ايشان را در احكام عملى روشن مى سازد ، و راستى كه خوب از عهده بر آمده است ، جزاء اللّه عن الإسلام و أهله خير الجزاء و حشره مع مواليه البررة الأتقياء . خصوصاً با حواشى جنابعالى كه مدارك أحاديث را به دست داده ايد ، خواننده بيشتر به هدف مؤلّف خواهد رسيد . ^۱
نكته پايانى اين كه ، مباحث طرح شده از سوى ابن شاذان ، به مباحث و مناظره هاى درون دينى نظر دارد و نه مباحث ديگر اديان ، از اين رو ، كتابى مناسب براى برخى از مباحث امروز در تعارضات فكرى با وهابيت و گرايش افراطى اهل سنّت است. يك نگاه اجمالى به فهرست كتاب ، اين نكته را روشن مى كند. ما فقط چند عنوان اصلى آن را گزارش مى كنيم ؛ «النظر فى اختلاف الامّه» ، در آغاز كتاب ، احتجاجات جرت بين الشيعه والمرجئه كه اين خود به موضوعات فرعى تر تقسيم شده و حدود صد صفحه از كتاب را به خود اختصاص داده است . ^۲ مبحث «ذكر ما ذهب من القرآن» به روايات جعلى اهل سنّت