۱۶۹.در سخنى به كميل بن زياد نخعى كه ابوصالح آن را از كميل چنين نقل كرده است : اميرمؤمنان ، على بن ابى طالب دست مرا گرفت و به بيابان برد. هنگامى كه به صحرا رسيد ، آهى سوزناك كشيد و گفت : دل ها بسان ظرف هايند، بهترين آن ها جايگيرترين آن هاست. آنچه به تو مى گويم از من به ياد دار :
مردم سه گروه اند : دانشمند ربّانى؛ و دانشجويى در راه رستگارى؛ و بى سر و پاهايى كه دنباله رو هر بانگى باشند و با هر بادى بچرخند، اينان پرتوى از روشنى دانش برنگرفته و به پايه اى استوار پناه نبرده اند.
اى كميل! دانش بهتر از مال است. دانش تو را پاسبانى مى كند و حال آنكه تو مال را پاس مى دهى. مال با دهش كاهش، و دانش با بخشش افزايش مى يابد.
اى كميل بن زياد! شناخت دانش ، آيينى است كه [ خدا] بدان عبادت مى شود و آدمى به وسيله آن در زندگى طاعت و پس از مرگش نام نيك را به دست مى آورد و دانش ، فرمانده است و مال ، فرمان بر.
اى كميل! مال اندوزان اگر چه (به ظاهر) زنده اند ، در حقيقت مرده اند و حال آنكه تا روزگار بپايد ، دانشمندان باقى اند. پيكرهايشان از ميان مى رود ، ولى نمود و نشانه هايشان در دلها وجود دارد. هان! اينجاـ و حضرت به سينه خود اشاره كرد ـ دانشى انبوه است. اى كاش! حاملانى براى آن مى يافتم. آرى كسى را يافتم كه تيزهوش بود، ولى در خور اعتماد نبود. دين را ابزار دنيا كرده بود و با نعمتهاى خداوند بر بندگانش و با حجّتهاى او بر اوليايش برترى مى جست و يا آنكه پيرو حقّ بود ، ولى از باريك بينى در نكته هاى آن بى بهره و با نخستين شبهه ، شكّ در دلش مى افتاد. بدان كه نه اين [ خوب است] و نه آن؛ يا آنكه شيفته لذت و رام شهوت و هميشه در پى گردآوردن و اندوختن بود. اينان نمى توانند كوچكترين پاسدار دين باشند و بيشتر به چهارپايان چرنده شبيه اند. بدين گونه دانش با مرگ حاملانش مى ميرد،جز اينكه زمين از برپادارنده حجّت خدا خالى نمى ماند، آشكار و نمايان و يا بيمناك و نهان تا حجت ها و آيات الهى باطل نگردد.
و اينان چند نفرند و كجايند؟! به خدا سوگند، آنان كمترين تعداد را دارند و بيشترين منزلت را. خداوند با آنان، حجّت ها و دليل هاى روشن خويش را نگاه مى دارد تا آن را به امثال خود بسپارند و در دلِ همگنان خود بكارند. دانش ، آنان را به نهايت بصيرت و روح يقين رسانده و آنچه را نازپروردگان دشوار ديده براحتى پذيرفته و با آنچه نادانان از آن رميده اند، انس گرفته اند. با كالبدهايشان با دنيا همراه گشته اند و جانهايشان از ملأ اعلى آويخته است. اينان جانشينان خداوند در زمين و دعوتگران به دينش هستند. وه كه چه مشتاق ديدار آنانم!
اى كميل اگر خواستى بازگرد.