سال اندوه‌

سال دهم بعثت، مسلمانان از محاصره بيرون آمدند آنان كه به انسان‌هايى آبديده و باتجربه تبديل شده بودند و براى خيزش به سمت‌وسوى هدف از قدرت بيشترى برخوردار گشتند؛ هدفى كه با خود پيمان بسته بودند با وجود تمام مشكلات، دست از آن برندارند. يكى از آثار اين محاصره اين بود كه ياد و نام اسلام و مسلمانان، معروف و در سراسر نقاط جزيرة العرب انتشار يافت.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم در اين برهه وظايف دشوارى پيش رو داشت، از جمله:

وجود فضايى باز بيرون از محدوده مكّه و سعى در ايجاد مكان‌هاى امن متعددى كه رسالت اسلامى از آن‌جا حركت خود را فعال‌تر آغاز نمايد. ولى اين رسالت در روند حركت خود در مكّه، با وفات ابو طالب نخستين پشتيبان اجتماعى و مدافع نيرومند پيامبر و رسالت، با بزرگ‌ترين اندوه و مصيبت رو برو گرديد.

چند روز بعد، حضرت خديجه عليها السّلام دومين پشتيبان رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم بدرود حيات گفت. به جهت تأثير فوق العاده اين دو رخداد در روند حركت رسالت اسلامى، رسول اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سلم آن سال را «سال اندوه» ناميد و به صراحت فرمود:

تا ابو طالب زنده بود، قريش همواره از من بيمناك بودند.^۱

از جمله موارد گستاخى قريش در آن بحبوحه در مورد پيامبر اين بود كه يكى از آن‌ها در مسير رفتن آن حضرت به خانه‌اش، خاك بر سر و صورت‌

شدند، خداوند موريانه را بر پيمان‌نامه آويخته‌شده قريش در داخل كعبه گمارد و اين حشره، همه پيمان‌نامه به جز كلمه (باسمك اللهم) را خورد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم عمويش ابو طالب را از جريان آگاه ساخت و او به اتفاق پيامبر به مسجد الحرام آمد و سران قريش با ديدن آنان به تصور اين‌كه تسليم و عقب‌نشينى، آن‌ها را به دست برداشتن از موضعشان در قبال رسالت واداشته، از آنان استقبال كردند. ابو طالب رو به آنان كرد و گفت: برادرزاده‌ام به من خبر داده كه خداوند موريانه را بر پيمان‌نامه شما گمارده و به جز نام خدا، بقيه آن را خورده است. اگر او در سخنش راستگو باشد، بايد از انديشه نارواى خود در مورد او دست برداريد و اگر دروغ گفته باشد، من او را تسليم شما خواهم كرد... در پاسخ گفتند، به انصاف سخن گفتى وقتى پيمان‌نامه را گشودند، ماجرا همان‌گونه كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم خبر داده بود، رخ نمود لذا از فرط شرمندگى سرافكنده شدند.^۱

نيز روايت شده برخى از مردان و جوانان قريش با اظهار ناخرسندى از ماجراى قطع رابطه و رنج و دشوارى‌هايى كه بنى هاشم در شعب متحمل مى‌شدند، با خود پيمان بستند عهدنامه قريش را پاره كنند و به محاصره پايان دهند و با افراد سرسخت آنان، رويارو شوند، ازاين‌رو، همين‌كه پيمان‌نامه را گشودند، اثرى از نوشتار آن‌كه توسط موريانه خورده شده بود، نيافتند.^۲

به‌هرحال، خداوند يك‌بار ديگر قريش را به خوارى و ذلّت كشاند ولى با اين همه، از دشمنى با رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم دست برنداشتند.