پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم در دامنه كوه احد طرح و نقشه‌اى محكم و استوار پياده كرد تا پيروزى پايدارى را براى مسلمانان تضمين نمايد، سپس به‌پا خاست و خطبه خواند و فرمود:

«ايّها الناس أوصيكم بما أوصانى اللّه فى كتابه من العمل بطاعته و التناهى عن محارمه، ثمّ إنكم اليوم بمنزل أجر و ذخر لمن ذكر الذى عليه، ثم وطّن نفسه له على الصبر و اليقين و الجد و النشاط فإنّ جهاد العدو شديد كريه، قليل من يصبر عليه، إلّا من عزم اللّه رشده، فإن اللّه مع من أطاعه و إن الشيطان مع من عصاه، فافتحوا أعمالكم بالصبر على الجهاد و التمسوا بذلك ما وعدكم اللّه، و عليكم بالذى أمركم به، فإنّى حريص على رشدكم فإن الاختلاف و التنازع و التثبيط من أمر العجز و الضعف مما لا يحبّ اللّه و لا يعطى عليه النصر و لا الظفر»؛^۱

مردم! شما را به آن‌چه خداوند در كتاب خود مرا بدان سفارش فرموده، توصيه مى‌كنم؛ فرمان خدا را اطاعت كنيد و از محارم وى بپرهيزيد. آن دسته از شما كه امروز مسئوليت خويش را يادآور شود و سپس خويش را براى صبر و شكيبايى و يقين و تلاش و فعاليت در راه او مهيا ساخته از اجر و پاداش برخوردار است. نبرد با دشمن، دشوار و نفرت‌انگيز است، آنان كه در جنگ اهل صبر و شكيبايى هستند، اندكى را تشكيل مى‌دهند مگر كسانى كه مشمول عنايت الهى شوند، زيرا خداوند يار اطاعت‌كنندگان خود و شيطان ياور نافرمانان خداست. كارهاى خود را با شكيبايى و استقامت در جهاد آغاز كنيد و بدين‌وسيله آن‌چه را خدا به شما وعده داده، درخواست نماييد، هرچه را خداوند فرمان داده انجام دهيد كه من به هدايت شما سخت علاقه‌مندم. اختلاف و نزاع و دودلى، كار انسان‌هاى عاجز و ناتوان است كه خدا آن را دوست ندارد و بدان پيروزى و ظفر عنايت نمى‌كند.

البته براى پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سلم برنامه‌ريزى و تصميم‌گيرى قبلى و مستقل دشوار نبود، امّا آن حضرت با اين كار مى‌خواست مسؤليّت و تأثيرگذارى مسلمانان در تصميم‌گيرى‌ها را به آنان گوشزد كند.

رسول گرامى اسلام صلّى اللّه عليه و اله و سلم پس از برگزارى نماز جمعه بر فراز منبر رفت و خطبه خواند و مردم را موعظه كرد و به اطاعت الهى يادآور ساخت و به تلاش و كوشش و صبر و شكيبايى فرمان داد، پس از فرود آمدن از منبر داخل خانه خود شد و زره پوشيد. اين كار احساسات مسلمانان را برانگيخت و آن‌ها را به شدّت تكان داد و پنداشتند با نظردادن خود، رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم را به بيرون رفتن از مدينه وادار كرده‌اند؛ ازاين‌رو، عرضه داشتند: «اى رسول خدا! ما هيچ‌گاه با نظر شما مخالفت نخواهيم كرد، هرگونه مصلحت مى‌دانى عمل نما» پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم فرمود:

هرگاه پيامبرى زره بر تن كرد، سزاوار نيست بى‌آنكه نبرد كند، آن را از تن بيرون آورد.^۱

پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سلم به اتفاق هزار رزمنده مسلمان از شهر خارج شد و براى نبرد با مشركان، از يهوديان درخواست كمك ننمود و فرمود:

از مشركان بر ضد مشركان يارى نخواهيد.^۲

ولى منافقان قادر بر نهان ساختن حقد و كينه خود نبودند. عبد اللّه بن ابىّ به اتفاق سيصد تن از همراهان خود، از سپاه رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم كناره گرفت و تنها هفتصد تن با پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم باقى ماندند درصورتى‌كه سپاهيان دشمن را تعدادى بيش از سه هزار نفر^۳ تشكيل مى‌داد.