خداى سبحان، تندبادى سرد بر احزاب فرستاد كه در آن‌ها رعب و وحشت ايجاد نمود و خيمه‌هاى آنان را از جا بركند و ديگ‌هاى غذايشان را وارونه ساخت. ابو سفيان بر قريش فرياد زد و فرمان حركت داد و آن مقدار كه برايشان مقدور بود كالا با خود برگرفتند و پا به فرار گذاشتند و قبايل ديگر نيز در پى آن‌ها راه افتادند به‌گونه‌اى كه صبح آن‌روز حتى يك نفر از آن‌ها در آن سرزمين باقى نمانده بود.

وَ كَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتالَ؛ ^۱ و خداوند مؤمنان را از جنگ بى‌نياز ساخت.

غزوه بنى قريظه و پاك‌سازى يهود مدينه‌

يهوديان بنى قريظه دشمنى و كينه‌اى را كه از روز جنگ خندق در دل داشتند آشكار ساختند و اگر خداى متعال احزاب را به خوارى و ذلت نكشانده بود، يهوديان بنى قريظه از پشت به مسلمان‌ها خنجر مى‌زدند.

بنابراين، رسول اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سلم بايد براى مقابله با موضع خيانتكارانه آنان چاره‌اى مى‌انديشيد. ازاين‌رو، فرمان داد مسلمانان به حركت درآيند و يهوديان را در دژهاى خود به محاصره درآورند و براى نشان دادن اهميّت اين حركت نظامى جديد، فرصت استراحت به مسلمانان نداد. جارچى در جمع مردم اعلان داشت: هركه گوش به فرمان رسول خداست، بايد نماز عصر را در محل استقرار بنى قريظه بجاآورد.^۲

رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم پرچم خود را به على عليه السّلام سپرد و مسلمانان با اين‌كه در اثر محاصره احزاب از گرسنگى و بى‌خوابى و خستگى رنج مى‌بردند، در پى آن‌

3. جنگ روانى دشوارى كه عناصر منافق، آتش آن را ميان صفوف مسلمانان برافروخته بودند و آن‌ها را از جنگ دلسرد و از فرجام ادامه پايدارى، بيمناك مى‌ساختند.

4. آماده‌باش مستمر در دوران محاصره، از بيم هجوم غافلگيرانه دشمن.

اين مسأله مسلمانان را با توجه به تعداد اندكشان در مقايسه با انبوه نيروهاى احزاب، رنج مى‌داد.

5. خيانت بنى قريظه، كه به راستى خطرى جدّى بود و نيروهاى مسلمان را از داخل تهديد مى‌كرد و بر اضطراب و نگرانى آن‌ها در مورد خانواده‌هايشان در مدينه مى‌افزود.

شكست دشمن‌

نيروهاى احزاب داراى مقاصد و اهداف گوناگونى بودند. از يكسو يهوديان در بازگرداندن نفوذ و قدرت خود در مدينه مى‌كوشيدند، درحالى‌كه انگيزه قريش، دشمنى با رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم و رسالت وى بود و غطفان و فزاره و ديگر احزاب، چشم طمع به محصولات خيبر كه يهوديان به آن‌ها وعده داده بودند، داشتند و از سويى، شرايط دشوار محاصره، در درون نيروهاى احزاب ايجاد ضعف و خستگى كرد. اين حالت در كنار سنگربندى و قدرتى كه مسلمانان از خود نشان داده بودند و عملى كه «نعيم بن مسعود» انجام داد و ميان هم‌پيمانان احزاب و يهود اختلاف ايجاد كرد، به وجود آمد. زيرا وى پس از اسلام آوردن خدمت پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم شرفياب شد و عرضه داشت: هر فرمانى خواستى به من بده. رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلم فرمود: تو ميان ما يك تن بيش نيستى، بنابراين تا مى‌توانى ميان لشكر دشمن اختلاف بينداز، زيرا در جنگ، حيله به كار مى‌رود.