نمى خواندند. ^۱

3 . غزنويان (384 ـ 520 ق)

سلاطين غزنوى، دولت سامانى را سرنگون كردند و به جاى آنان، نزديك به يك سده و نيم، بر قلمرو اسلامى حكمرانى كردند. ^۲

4 . سلجوقيان (429 ـ 590 ق)

سلجوقيان با كنار زدن غزنويان، بيش از يك سده و نيم، حكومت كردند. آنان بر خلاف سامانيان و غزنويان، گستره حكمرانى خود را از شرق ايران، به مناطق و شهرهاى ديگر گسترش دادند. گويا تنها مصر و شمال افريقا و بلاد مغرب، در قلمرو حكومت آنان نبوده است. ^۳

5 . فاطميان (296 ـ 567 ق)

فاطميان، نام ديگر اسماعيليان است كه گويا اين نام را در سده چهارم و پنجم، بر خود نهادند. به موجب برخى گزارش ها، اسماعيليان اين نام را مطرح كردند تا در پرتو آن، نشان دهند كه در خلافت، بر عباسيان اولويت دارند. ^۴ فاطميان با اين پيشْ زمينه فكرى، تلاش كردند تا عراق و ايران را از قلمرو خلافت عباسيان بيرون كنند و گويا توانستند مدّتى، بر بخش هايى از اين مناطق حكم برانند. ^۵ القادر باللّه خليفه عباسى، در برابر هجوم فكرى و نظامى فاطميان، به تكفير و نيز خدشه در نسب آنان پرداخت

به وى، ^۱ مى تواند قرينه زيدى بودن آنان به شمار آيد. از ديگر سو، قرائنى حاكى از امامى بودن آنان به چشم مى خورد كه عبارت اند از: به كار رفتن تعبير «روافض» درباره آل بويه ^۲ و به طور خاص معز الدوله؛ ^۳ اتهام غلو در تشيّع درباره عضد الدوله؛ ^۴ نگارش اسامى دوازده امام با ذكر تحيّات، در كتيبه اى تخت جمشيد به دستور عضد الدوله؛ ^۵
مجاز شمردن لعن معاويه و يزيد بر منابر توسط معتضد الدوله؛ ^۶ رابطه دوستانه شيخ صدوق با ركن الدوله ^۷ و ابراز ارادت حاكم بويهى و وزير او صاحب بن عبّاد، به امام رضا عليه السلام ؛ ^۸ اين سخن عبد الجليل قزوينى كه درباره صاحب بن عبّاد گفته است:
صاحب بن عبّاد در تشيّع، به صفتى بوده است كه كتابى مفرد، تصنيف اوست در امامت دوازده امام معصوم. و اشعار و ابيات او كه دلالت بر مذهب او دارد، بسيار است. ^۹

2 . سامانيان (279 ـ 395 ق)

سامانيان نخستين سلسله ايرانى بودند كه پس از اسلام، دولت مستقل تشكيل دادند. آنان بيش از يك سده، بر شرق ايران (خراسان و ماوراء النهر) حكمرانى كردند. حاكمان سامانى، خلافت عباسى را پذيرفته بودند و ارادت و دوستى خود را به گونه هاى مناسب نشان مى دادند. با اين حال، گويا آنان به نام خليفه، خطبه