وى، به واقع نزديك تر مى نمايد. به هر حال، تنها اثر موجود و چاپى او، كتاب الضعفاء است.
11 . شيخ مفيد (336 ـ 413 ق)
محمّد بن محمّد بن نعمان بن عبد السلام، مكنا به ابو عبد اللّه و معروف به شيخ مفيد و ابن معلّم؛ محدّث، متكلّم، فقيه و اصولى. شيخ مفيد در بغداد، زاده شد و در همان جا در گذشت. ۱ وى بلندْ آوازه ترين فقيه و متكلّم امامى در سده هاى چهارم و پنجم بود. ۲ آوازه او، بر چند ويژگى استوار بود: عمق علمى و قدرت استدلالى و اقناعى وى؛ هم در تبيين دستگاه فقهى و كلامى اماميه و هم در نقد مذاهب و آراى مخالفان و همچنين، بر بصيرت و آگاهى اش در نقد اخبار، و وارستگى اخلاقى او. اين نامورى، موجب شد كه نه تنها موافقان، كه مخالفان نيز آشكارا و با اشاره، زبان به ستايش او بگشايند. ۳ شيخ مفيد با سرمايه استعداد و هوش سرشار و پشتكار و همّت والايى كه داشت، دستگاه كلامى و فقهى اماميه را بر دو پايه استوار نقل و عقل، سامان داد. به قرينه اسامى مشايخ مفيد، نشان مى دهد كه وى از محدّثان مناطق بسيارى بهره برده است، مانند: قم، رى، كوفه، قزوين، بلخ، مراغه، همدان، طبرستان، حلب و بغداد. برخى از اين مشايخ، اهل سنّت بوده اند. ۴ احمد بن وليد قمى، شيخ صدوق، ابو غالب زرارى، جعفر بن قولويه قمى و حسن بن حمزه علوى، معروف به مرعش، مهم ترين مشايخ حديث شيخ مفيد بودند. سيّد رضى، سيّد مرتضى، شيخ طوسى، ابو الفتح كراجكى و نجاشى نيز از او حديث شنيدند. ۵
1.الفهرست ، طوسى، ص ۲۳۸؛ رجال النجاشى، ص ۴۰۲.
2.رجال النجاشى، همان جا؛ الفهرست ، طوسى، همان جا.
3.رجال النجاشى، همان جا؛ الفهرست ، طوسى، همان جا؛ خلاصة الأقوال، ص ۲۴۸؛ تاريخ بغداد، ج ۳، ص ۴۴۹؛ ميزان الاعتدال، ج ۴، ص ۲۶، ص ۳۰؛ سير أعلام النبلاء، ج ۱۷، ص ۳۴۴؛ لسان الميزان، ج ۵، ص ۳۶۸.
4.الأمالى ، مفيد، ص ۱۲ ـ ۱۴ ، مقدّمه محقّق .
5.رجال النجاشى، همان جا؛ الفهرست ، طوسى، همان جا؛ الأمالى، مفيد ، همان جا؛ تهذيب الأحكام ، ص ۱۵ ـ ۱۶ ، مقدّمه محقّق .
