ابن حزم ظاهرى (م 453 ق) در فقه، اصول و حديث.
افزون بر قم و رى و بغداد، شهر حلب نيز در دوره سيف الدوله، محلّ گردهمايى بزرگان دانش و فرهنگ، از فرهنگ ها و شهرهاى مختلف بود. حضور فارابى، ابن نباته، متنبّى، صنوبرى، ابن خالويه، ابن جنّى، نامى، ابن ابى فيّاض، ابو الفرج عجلى و نيز بسيارى از قضات، نحويان، اُدبا، شعرا و صاحبان فنون عرب و غير عرب، نمونه اين حضور گسترده است. ۱
مجالس مناظره ميان پيروان مذاهب اسلامى؛ بويژه در مباحث كلامى و نيز ميان پيروان ساير اديان، فراوان برگزار مى شد. اين مناظرات، در مناطق تحت حكومت آل بويه، حمدانيان و فاطميان رايج بود. ۲ در اين مجالس، به طور خاص، انديشه هاى كلامىِ شيعى امامى بود كه انديشه هاى كلامى ديگر مذاهب را به چالش مى كشيد. مناظرات شيخ مفيد در بغداد و ردّيه هاى او بر آراى جاحظ ، صاحب ابن عبّاد، على بن عيسى رُمّانى، ابو عبد اللّه بصرى، ابن نُباته، جُبّائى ، ابن كلاب، خالدى، نَسَفى، نصيبى، كرابيسى و حلّاج، ۳ معروف است. اين مناظرات، نقشى انكارناپذير در گرويدن افراد به مذهب امامى داشت. قدرت استدلال و اقناع شيخ مفيد و توفيق وى در گسترش آموزه هاى امامى، چنان آشكار بود كه خطيب بغدادى به ناچار، به آن اعتراف كرده است. ۴ پيروزى شيخ مفيد بر عبد الجبّار معتزلى در نخستين رويارويى، سبب دعوت او به دربار عضد الدوله شد. ۵
پيش از شيخ مفيد، شيخ صدوق نيز در چندين مناظره شركت كرده بود كه همگى با حمايت ركن الدوله، در رى برگزار شده بودند. ۶
و هدف از آنها اثبات حقّانيت
1.الشيعة فى الميزان، ص ۱۷۱.
2.همان، ص ۱۴۷ و ۱۶۱ ـ ۱۶۲ و ۱۷۳.
3.الرسائل العشرة، ص ۳۵.
4.تاريخ بغداد، ج ۳، ص ۴۴۹ ـ ۴۵۰.
5.فلاسفه شيعه، ص ۳۶۷؛ احياى فرهنگى در عهد آل بويه، ص ۱۱۲.
6.كمال الدين، ج ۱، ص ۴۵۶؛ رجال النجاشى، ص ۳۹۶؛ مجالس المؤمنين، ج ۱، ص ۴۵۶.
