167
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

داده است ۱ در مصادر كتاب شناسى، پس از نام الكافى، تنها عنوان «الروضه» به عنوان بخش پايانى آن، ديده مى شود. ۲ طبقه بندى احاديث و نيز رده بندى آنها نشان مى دهد كه بخش روضه، در طرح ابتدايى الكافى نبوده است. گويا شيخ كلينى پس از آن كه دو بخش اصول و فروع را به پايان رسانده، با احاديث بسيارى مواجه شده كه با توجه به موضوعشان، در آن دو بخش جاى نمى گرفتند. از اين رو، «كتاب الروضة» را كه گويى نام با مسمّايى براى اين بخش است، تأليف كرده است. چنان كه در باغ و بستان، انواع درخت و ميوه وجود دارد، «كتاب الروضه» نيز پر از احاديث در زمينه هاى مختلف است.
انتساب دو بخش اصول و فروع به كلينى، مسلّم و بدون ترديد تلقّى شده است؛ اما انتساب بخش الروضه به كلينى، آن سان مسلّم و خالى از ترديد نيست؛ برخى در آن ترديد كرده اند و برخى قاطعانه آن را نفى كرده، الروضة را به ابن ادريس حلّى (م 589 ق) صاحب سرائر نسبت داده اند. ملّا خليل قزوينى (م 1083 ق)، همين قول را برگزيده است. ۳
بنا به قرائنى، «الروضة» جزء كتاب الكافى و تأليف شيخ كلينى است:
يكم: مشايخ آغازين اسانيد اين بخش، همگى از طبقه هشتم يا نهم اند و شيخ كلينى نيز در طبقه نهم جاى دارد؛ اما ابن ادريس در طبقه پانزدهم است.
دوم: اسانيد «كتاب الروضة»، تفاوت چندانى با اسانيد اصول و فروع ندارند.
سوم: اسانيد «كتاب الروضة»، همانند دو بخش اصول و فروع، در بيشتر موارد با واسطه «عدّةٌ» شروع شده اند.
چهارم: كلينى خود، به انتساب روضه به خود در پايان كتاب فروع، به تأليف بخش

1.الكافى، ج ۷، ص ۴۶۴.

2.رجال نجاشى، همان جا؛ فهرست طوسى، همان جا.

3.رياض العلماء، ج ۲، ص ۲۶۲؛ خاتمه مستدرك الوسائل، ج ۳، ص ۵۳۶.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
166

كتاب خانه مركزى آستان قدس وجود دارد كه معمولاً تاريخ كتابت دارند. نيز هفت نسخه خطّى از آن، در كتاب خانه آية اللّه مرعشى نجفى نگهدارى مى شود كه كهن ترينِ آنها (با شماره 13800)، به سده هفتم تعلّق دارد و در سال 675 ق، استنساخ شده است. ۱
الكافى، هم به گونه كامل و هم جداگانه در بخش هاى اصول، فروع و روضه، نزديك به سى بار چاپ سنگى و حروفى شده است. كهن ترين چاپ الكافى كه سنگى است و به بخش اصول آن اختصاص دارد، در سال 1278 ـ 1288 ق ، در شيراز و تهران چاپ شده است. ۲
در مصادر، نام اين كتاب، الكافى ذكر شده است كه شايد با الهام از اين عبارت كلينى انتخاب شده باشد كه در مقدّمه كتاب مى گويد: «إنك تحبّ أن يكون عندك كتاب كاف...». ۳
موضوع كتاب، گستره فراخ علم دين، در ساحت نظر و عمل است. عناوين بخش ها يا همان كتاب هاى الكافى نيز، اين گستره را نشان مى دهند. كلينى، خود در وصف الكافى چنين گفته است:
كتابٌ كافٍ يجمع [فيه] من جميع فنون علم الدين ما يكتفى به المتعلّم ويرجع إليه المسترشد، و يأخذ منه من يريد علم الدين و العمل به. ۴
نسخه چاپى الكافى داراى مقدّمه مصحّح، مقدّمه مؤلّف و سه بخش به نام هاى اصول، فروع و روضه است. به استناد نسخه ياد شده، ساختار كتاب، از كلينى است. وى در پايان «كتاب العشرة» ۵ در بخش اصول و در پايان «كتاب الأيمان والنذور والكفّارات» در بخش فروع و در آغاز بخش روضه، از پايان و شروع اين بخش ها خبر

1.الكافى و الكلينى، ص ۴۶۲ ـ ۴۶۴.

2.الكلينى و الكافى، ص ۴۶۴ ـ ۴۶۶.

3.الكافى، ج ۱، ص ۸ .

4.الكافى، ج ۲، ص ۶۷۴.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101898
صفحه از 554
پرینت  ارسال به